Historia
Wieś Mętno Małe po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1270 roku. Wzmiankowana wówczas słowiańska osada Manten z czasem przyjęła nazwę Parvum Mantel, dla odróżnienia od większej wsi Magnum Mantel, położonej dalej na południe od jeziora Mantel. Kościół w Mętnie Małym zbudowany został prawdopodobnie na przełomie XIV i XV wieku, jako filia starszego kościoła w Mętnie. Co najmniej od drugiej połowy XV wieku patronat nad nim pełnili członkowie rodu Balkes, właściciele miejscowych dóbr. Od połowy XVI wieku kościół służył gminie protestanckiej. Prawdopodobnie podupadł wraz z całą wsią w czasie wojny trzydziestoletniej, w trakcie której w 1639 roku zmarł ostatni przedstawiciel rodziny Balkes. W XVIII wieku, gdy wieś podźwignęła się z kryzysu, kościół wyremontowano i przekształcono jego otwory okienne. Następnie w 1855 roku przemurowano portal zachodni. W 1945 roku kościół nie został zniszczony, ale pozostawiono go nieużytkowanym.
Architektura
Kościół założony został w środkowej części położonej nad jeziorem wsi, gdzie zorientowaną względem stron świata budowlę otoczono cmentarzem. Założony został na planie prostokąta z półkoliście zamkniętą częścią wschodnią, jako budowla salowa, bezwieżowa, przekryta wysokim i stromym dachem dwuspadowym przechodzącym w półstożek nad prezbiterium, od zachodu zamknięta szczytem. Wymurowano go z nieobrobionych głazów granitu, ułożonych w warstwy o nieregularnym wątku, a także z cegły wykorzystanej do utworzenia detali architektonicznych.
Elewacje zewnętrzne kościoła pozostawiono surowe, opięte cokołem ale pozbawione zdobień lub podziałów wyznaczanych za pomocą przypór lub lizen. Ściany rozczłonkowano jedynie oknami, pierwotnie zapewne wąskimi, o ostrołucznych zamknięciach. W ścianach bocznych umieszczono po dwa okna, a w półkolistym zamknięciu prezbiterium symetrycznie rozmieszczono trzy okna (być może elewacja północna pierwotnie pozbawiona była okien). Wejścia tradycyjnie umieszczono od południa i zachodu. Oba prowadziły przez ostrołuczne portale o trójuskokowych (południowy) i dwuuskokowych (zachodni) ościeżach, częściowo wykonanych ze sfazowanej cegły.
Wnętrze kościoła nie zostało zwieńczone sklepieniem, prawdopodobnie w średniowieczu przykrywała go otwarta więźba dachowa. Elewacje wewnętrzne pokryte były wapiennym tynkiem, na który w pierwszej połowie XV wieku nałożone zostały barwne malowidła (motyw kotary we wschodniej części, fryz naśladujący cegły, zacheuszki o formie krzyży maltańskich wpisanych w okręgi, cykl malowideł figuralnych w górnej części ścian). Prezbiterium w salowym wnętrzu zapewne nie było wyróżnione nawet różnicą poziomów, gdyż zamiast posadzki funkcjonował w środku ubity grunt.
Stan obecny
Kościół jest jedną z najlepiej zachowanych niewielkich średniowiecznych budowli sakralnych południowej części Pomorza Zachodniego. Portal zachodni został przemurowany w okresie nowożytnym, ale zachował pierwotny kształt, podobnie jak uzupełniany cegłą szczyt zachodni. Spośród okien większość została przekształcona, jedynie środkowe z okien wschodniego zamknięcia ma formę ostrołukową. Zachował się portal południowy, a we wnętrzu z pierwotnego wystroju i wyposażenia świątyni przetrwały polichromie ścienne, datowane na pierwszą połowę XV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół ob. nie użytkowany, T.Wolender, nr 1094, Mętno Małe 1995.
Die Kunstdenkmäler der Provinz Brandenburg, Kreis Königsberg (Neumark), Die nördlichen Orte, Bd. 7, Teil 1, Heft 3, Berlin 1927.