Historia
Maszewo od X do XII wieku było pomorskim grodem, na wschód od którego w XII – XIII wieku rozwinęła się osada targowa, która dała początek miastu. W 1278 roku biskup kamieński Herman von Gleichen wystawił przywilej lokacyjny Maszewa (Massow) na prawie magdeburskim, powtórzony osiem lat później na prawie lubeckim. Przyczyniło się to do rozwoju miasta, od przełomu XIII i XIV wieku otaczanego murami obronnymi na miejscu wcześniejszych obwarowań drewniano – ziemnych. Do ich budowy zobowiązał mieszczan biskup Herman we wspomnianym dokumencie z 1286 roku.
Długotrwałe i kosztowne przedsięwzięcie wznoszenia miejskich murów obronnych zakończono dopiero pod koniec XV stulecia. W pierwszym etapie powstały mury kamienne, które w XV wieku zostały nadmurowane cegłą. W związku z rozwojem broni palnej wzniesiono też wówczas przedbramia. Choć Maszewo nie należało do najbogatszych i największych ośrodków miejskich na Pomorzu Zachodnim, rozbudowie fortyfikacji zapewne sprzyjały liczne lokalne konflikty.
W XVII wieku obwarowania podupadły, uległy też częściowemu zniszczeniu tracąc funkcje obronne, do czego przyczyniły się pożary miasta z czasów wojny trzydziestoletniej i dziesiątkujące mieszkańców epidemie. W latach 1784-1786 rada miejska rozpoczęła likwidację zewnętrznego pierścienia obwarowań, zasypując fosy i plantując wały ziemne, w miejscu których urządzono ogrody przeznaczone na sprzedaż mieszkańcom. W pierwszej połowie XIX wieku rozebrano przedbramia, a w 1866 roku dwie bramy miejskie. W 1854 roku na dawnych wałach wytyczono promenadę spacerową obsadzoną drzewami.
Architektura
Średniowieczne obwarowania otaczały pierścieniem cały obszar miasta lokacyjnego, założonego na planie nieregularnego wieloboku o mocno zaoblonych narożnikach, przy całkowitej długości muru wynoszącej około 600 metrów. Po stronie wschodniej i południowej Maszewo otaczał ciek wodny, połączony na południowym – zachodzie z jeziorem.
Grubość muru obronnego wynosiła od 1 do 1,6 metra, a wysokość co najmniej 5 metrów, przy czym nie wiadomo jaką formę miało jego zwieńczenie. Kurtyny wzniesione zostały z otoczaków granitowych łączonych glinianą zaprawą z domieszką wapna, oraz z cegły ceramicznej w górnych partiach. Część kamienna ułożona została warstwowo, partie ceglane w wątku wedyjskim i gotyckim. Od strony zewnętrznej fortyfikacje otoczone były fosą i wałami ziemnymi. Od strony wewnętrznej najpewniej na całym obwodzie przebiegała uliczka podmurna.
Mur wzmocniony był około 25 prostokątnymi basztami wykuszowymi, rozmieszczonymi dość regularnie na całym obwodzie. Średnie odstępy między nimi wynosiły od 25 do 35 metrów, co umożliwiało skuteczne flankowanie i oddawanie strzałów z kusz. Baszty te były silnie wysunięte w stronę fosy przed sąsiednie kurtyny muru, na głębokość 1,8 – 1,9 metra, przy całkowitej głębokości wynoszącej od 1,7 do 2,6 metra, co dawało wysunięcie ku wnętrzu na 0,9-1 metr. Szerokość baszt, a więc część zwrócona w przedpole, mierzyła od 3,8 do 4,3 metra. Nie były one wysokie, zapewne mieściły dwie kondygnacje równe wysokością z kurtynami, a maksymalnie trzy kondygnacje z jednym piętrem wyższym od muru obronnego. Ściany baszt przebite były szczelinowymi otworami tworzonymi w odcinkowo zamykanych od wnętrza wnękach.
Do miasta prowadziły dwie bramy: Stargardzka po stronie południowej i Nowogardzka w północnym odcinku murów. Ta ostatnia flankowana była cylindryczną basztą zwaną Francuską. Jej bryła złożona została z dwóch członów: prostokątnego w rzucie przyziemia o wymiarach 10,5 x 14,4 metrów i wysokości 2,4 metra, oraz z cylindrycznego korpusu o średnicy około 8 metrów, zwieńczonego na wysokości 14 metrów dachem stożkowym. Wnętrze pierwotnie posiadało trzy poziomy użytkowe. W XV wieku obie bramy poprzedzono przedbramiami o formie długich szyi, być może wysuniętych aż przed fosę i obwałowania ziemne.
Stan obecny
Do czasów współczesnych przetrwały długie fragmenty muru obronnego oraz cylindryczna baszta zwana Francuską, niegdyś element zespołu obronnego bramy Nowogardzkiej. Odcinki murów zachowane są na niemal całym obwodzie, lecz znacznie obniżone w stosunku do stanu pierwotnego. Braki muru występują w miejscach obok bram miejskich i na odcinku wschodnim, ponadto w kurtynach przebito wtórnie klika przejść. Teren dawnej fosy jest obecnie częściowo zabudowany.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, baszta obronna, K.Kalita-Skwirzyńska, nr 3859, Maszewo 2001.
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, fortyfikacje miejskie – mury obronne, K.Kalita-Skwirzyńska, nr 3858, Maszewo 2001.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Naugard, Stettin 1910.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.