Historia
Kościół parafialny Maszewa zaczęto budować w związku z lokacją miasta w 1278 roku. Wznoszony był od czwartej ćwierci XIII wieku do około połowy XIV stulecia, na co wskazywałby dokument z 1358 roku, potwierdzający funkcjonowanie budowli. Rozwój miasta sprawił, że w pierwszej połowie XV wieku przystąpiono do gruntownej przebudowy i powiększenia budowli. Do starszej wieży dostawiono wówczas nowy korpus nawowy oraz późnogotyckie prezbiterium, wymieniono też detale architektoniczne w starszej części (portal zachodni). Na zakończenie prac u schyłku XV wieku zbudowana została zakrystia.
W 1563 roku, po wizytacji przeprowadzonej przez grafa Ludwika von Eberstein, kościół przejęty został przez społeczność protestancką. Zapewne spowodowało to pierwsze zmiany w wystroju i wyposażeniu jego wnętrza, w związku z odmiennymi potrzebami nowego kultu. W kolejnym stuleciu, w związku z wojną trzydziestoletnią i pogarszającą się sytuacją ekonomiczną miasta, budowla stopniowo popadała w zaniedbanie. Było ono tak duże, że w latach 1604-1741 nie używano dzwonów z powodu złego stanu wieży.
Na początku XVIII wieku podjęto pierwsze poważniejsze prace remontowe kościoła. Wykonano nowe dachy, zwieńczenie wieży, wyremontowano elewacje, które następnie otynkowano. Odnowiona budowla funkcjonowała do 1790 roku, kiedy to uszkodziła ją wyjątkowo silna wichura. Kolejne burze spowodowały straty w 1801 i 1809 roku, a w 1819 roku w wieżę uderzył piorun. Remont przeprowadzono w latach 1821 – 1822, przy czym gruntownie przebudowano zakrystię oraz rozebrano kaplicę św. Ducha. Następnie w 1868 roku utworzono nowe zwieńczenie wieży. Podczas II wojny światowej maszewska fara została częściowo uszkodzona. Zniszczony dach został naprawiony już w 1945 roku przez katolików, do których po wojnie kościół powrócił pod nowym wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej.
Architektura
Kościół usytuowano w centralnej części lokacyjnego miasta, w południowej części placu rynkowego. Wzniesiono go z nieregularnie ociosanych, łączonych wapienną zaprawą głazów granitowych, wykorzystanych w fundamentach, murach przyziemia wieży oraz w zachodnich ścianach naw bocznych. Pozostałe części utworzone zostały z cegły łączonej zaprawą wapienną, układanej w wątku gotyckim (naprzemiennie główka i wozówka zwrócone ku licu).
Korpus kościoła uzyskał formę trójnawową, halową (wszystkie nawy jednakowej wysokości), jedynie o trzech przęsłach długości, przez co w planie zbliżony został do kwadratu. Dwuprzęsłowe, poligonalnie zakończone od wschodu prezbiterium utworzono nietypowo nieco szersze od nawy głównej, a także nieco odchylone od osi ku północy. Od zachodu przy nawie usytuowana została czworoboczna wieża, również nieco szersza od nawy głównej. Bryłę uzupełniła pod koniec XV wieku niewielka, kwadratowa zakrystia, umieszczona po północnej stronie prezbiterium oraz kaplica po stronie południowej. Całkowita długość kościoła wyniosła 40,8 metrów, szerokość korpusu 20 metrów, a szerokość wieży 10,8 metrów.
Mury kościoła od zewnątrz opięto uskokowymi przyporami, między którymi rozmieszczone zostały trójdzielne okna ostrołukowe. Jedynie w narożu południowo – wschodnim nawy bocznej miejsce szkarpy zajęła wieloboczna wieżyczka schodowa. Podział horyzontalny elewacji utworzyły w nawach bocznych gzymsy podokienne i tynkowany fryz pod okapem dachu. W prezbiterium nie utworzono gzymsu kapnikowego, ale okna otrzymały mocniej profilowane ościeża. Obszerny dwuspadowy dach korpusu osadzono od wschodu na zdobionym blendami szczycie i dwóch półszczytach zachodnich. Najbogatszy wystrój otrzymały elewacje wieży, za wyjątkiem jej XIII-wiecznego przyziemia. Wyżej silną artykulację wertykalną zapewniły podłużne, ostrołucznie i półkoliście zamknięte blendy, dzielone wewnątrz na dodatkowe drobniejsze płyciny, tworzące na każdej wolnej elewacji dwie skrajne osie. Osie środkowe natomiast wypełniły duże, profilowane wnęki w które osadzono lancetowate przeźrocza. Poszczególne kondygnacje rozdzielono gzymsami oraz fryzem pięcioliści.
W nawie głównej i prezbiterium założono sklepienia gwiaździste, w nawach bocznych natomiast sklepienia krzyżowo-żebrowe. W korpusie sklepienia oparto na dwóch parach niskich, ośmiobocznych filarów z profilami wałka w narożach, a także na dwóch parach filarów przyściennych przy wieży i arkadzie tęczy, między którymi rozpostarto ostrołukowe, profilowane arkady międzynawowe. Przypory częściowo wciągnięto do środka naw bocznych, gdzie utworzyły rodzaj filarów przyściennych, pomiędzy którymi osadzono okna. Żebra sklepienne spoczęły na filarach, przy ścianach zaś opuszczone zostały na wsporniki i pojedyncze służki schodzące aż do posadzki. Podobnie rozwiązano przestrzeń prezbiterium, oddzielonego od nawy półokrągłym łukiem tęczowym, jednak sklepienia i system ich podtrzymywania uzyskały tam bogatszą formę (między innymi służki zgrupowano w wiązki).
Stan obecny
Kościół zachował układ przestrzenny otrzymany na skutek XV-wiecznej przebudowy oraz bryłę i gotycką formy charakterystyczną dla architektury miejskich far Pomorza Zachodniego. W okresie nowożytnym gruntownie przebudowana została zakrystia, wieżę zwieńczono drewnianą nadbudową, odnowiono lub wymieniono większość detali architektonicznych (np. maswerki okienne, fryzy, gzymsy). Nie zachowała się południowa kaplica św. Ducha, w miejscu której widoczne jest zamurowane okno. Uwagę zwraca późnogotycki, profilowany portal północny, portal zachodni w przyziemiu wieży oraz jej bogato zdobione elewacje. Na zachodniej ścianie nawy południowej przetrwał fragment XV-wiecznej polichromii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół katolicki farny, pw. NM. Panny, ob. rzymsko – katolicki, pw. Matki Boskiej Częstochowskiej, C.Nowakowski, nr 3856, Maszewo 1996.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Naugard, Stettin 1910.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.