Historia
Pierwszy, szachulcowy lub drewniany kościół w Marynowach (niem. Marienau) prawdopodobnie wzniesiony został na przełomie pierwszej i drugiej ćwierci XIV wieku, po założeniu wsi w 1321 roku przez wielkiego komtura krzyżackiego, a późniejszego wielkiego mistrza Wernera von Orseln. Około przełomu trzeciej i czwartej ćwierci XIV wieku na jego miejscu wzniesiono murowane prezbiterium z zakrystią, do którego więźby dachowej drewno ścięto na przełomie 1376 i 1377 roku.
W XV wieku, przypuszczalnie po zakończeniu wyniszczających wojen polsko – krzyżackich, zakrystię powiększono od strony zachodniej, natomiast pod koniec średniowiecza budowlę powiększono o murowaną nawę (prawdopodobnie na miejscu starszej szachulcowej). Miało to miejsce około 1516 roku, gdyż taką datę umieszczono przy południowym wejściu. Zapewne wkrótce potem dobudowana została murowano – drewniana wieża.
W roku 1637 i następnie w 1647 miała miejsce w kościele wizytacja, która określiła budowlę jako masywną, z dwiema zakrystiami i na wpół murowaną, na wpół drewnianą dzwonnicą, remontowaną w 1619 roku. Kolejne prace, związane głównie z wyposażeniem wnętrza, prowadzono w pierwszej połowie XVIII wieku, następnie kilkukrotnie w XIX stuleciu. W 1869 roku usunięto znajdującą się w złym stanie drewnianą, prawdopodobnie średniowieczną jeszcze wieżę, a nową wzniesiono w latach 1872-1873. W okresie tym przebudowano także kruchtę kościoła.
Architektura
Kościół usytuowany został pośrodku wsi, po wschodniej stronie traktu biegnącego z Malborka na północ. Utworzony został z pojedynczej nawy na planie prostokąta (13,8 x 9,7 metra), oraz prezbiterium o prawie tej samej szerokości (12 x 9,6 metra), zakończonego na wschodzie ścianą prostą, z dostawioną po stronie północnej podwójną zakrystią. Po stronie zachodniej usytuowano czworoboczną wieżę, ale murowaną tylko w najniższej kondygnacji, wyżej konstrukcji drewnianej. Wejście utworzono w późnogotyckiej kruchcie południowej.
Nawa, prezbiterium i wieża wzmocnione zostały od zewnątrz przyporami, z rozstawienia których wynikałoby, iż najstarszą częścią budowli było prezbiterium ze wschodnią częścią zakrystii, a następnie wzniesiono zachodnią część kościoła. Wszystkie przypory wyposażono w uskoki, ale przypory przy nawie zbudowano masywniejsze, a także wszystkie usytuowano prostopadle do osi kościoła, włącznie z dwoma przyporami stykającymi się nietypowo z przyporami prezbiterium.
Elewacje prezbiterialnej części kościoła wykonano staranniej i w bogatszej, bardziej ozdobnej, przemyślanej formie. Ostrołuczne okna zostały oflankowane tynkowanymi płycinami o podobnych rozmiarach, zaś pod nimi poprowadzono sfazowany gzyms oraz niski cokół. Pod okapem dachu umieszczono tynkowany fryz opaskowy, nad którym w ścianie wschodniej utworzono okazały szczyt, pionowo dzielony blendami i przekątnie ustawionymi lizenami przechodzącymi u góry w sterczyny. Jego cechą charakterystyczną było użycie dużej ilości ceglanych kształtek.
Wejścia do kościoła zamykane były drewnianymi drzwiami, zapewne z żelaznymi okuciami. Drzwi do zakrystii wykonano w konstrukcji deskowo-listwowej, ze szpungami na krawędziach sfazowanymi i okuciami w formie lilii. Od strony wnętrza zakrystii drzwi zostały obite płatami blachy, zapewne w celu zabezpieczenia przed włamaniem. Dodatkowo przy zawiasie zamontowano żelazny element stanowiący blokadę uniemożliwiającą podważenie i wyjęcie skrzydła. Drzwi obsługiwano uchwytem z prostą płaską częścią na dłoń oraz z dekoracyjnymi, wyciętymi ażurowo w formy rybich pęcherzy szyldami.
Stan obecny
Kościół jest dziś dobrze zachowaną gotycką, dwufazową budowlą, składającą się ze starszej części wschodniej i późnośredniowiecznej partii zachodniej, przy czym drewniana część wieży jest konstrukcją XIX-wieczną, wzniesioną na miejscu pierwotnej. Początkowo kalenica dachu nawy była nieco niższa, a szczyt kruchty południowej został częściowo przekształcony. Wnętrze posiada wystrój nowożytny. Wyróżniają się eleganckie elewacje zewnętrzne prezbiterium o bardzo wysokiej jakości architektonicznej i staranności wykonania. W zakrystii zachowały się gotyckie drzwi z okuciami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Darecka K., Gotyckie drzwi na Żuławach i w ich bezpośrednim otoczeniu. Konstrukcja, okucia, kolorystyka, “Wiadomości Konserwatorskie”, nr 78/2024.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Schmid B., Bau-und Kunstdenkmäler des Kreises Marienburg, Die Städte Neuteich und Tiegenhof und die lädlichen Ortschaften, Danzig 1919.