Historia
W 1416 roku wieś Malużyn zakupiona została przez Piotra Grzywę herbu Lis, który ufundował w niej kościół, odnotowany w źródłach pisanych w 1425 roku. W 1457 roku dziedzic Piotr z Malużyna, potwierdził uposażenie kościoła. Budowla ta, prawdopodobnie konstrukcji drewnianej, spłonęła w 1470 roku, dlatego kolejny dziedzic wsi, także nazywany Piotrem Grzywą, oświadczył, że jego stryj uposażył kościół, ufundowany i erygowany na jego prośbę, a biskup Ścibor potwierdził pierwotne uposażenie. Przypuszczalnie wtedy też rozpoczęto budowę murowanego prezbiterium późnogotyckiego kościoła, być może pod koniec XV wieku powiększonego o zakrystię. Z jej wystawieniem ewentualnie mogłaby się łączyć wzmianka z 1494 roku, gdy Jan Grzywa i jego brat Paweł dać mieli 5 kóp groszy celem budowy czy też rozbudowy kościoła.
W 1599 roku kościół w Melużynie został wspomniany w przekazach pod wezwaniem św. Wojciecha, wraz z dwoma kaplicami: jedną murowaną i jedną drewnianą. Około 1640 roku wybudowana została nowożytna zakrystia na miejscu starszej, późnogotyckiej, zapewne wtedy też rozebrano wspomniane wcześniej kaplice i przebudowano nawę. Prace musiano zakończyć przed 1649 rokiem, gdy kościół konsekrował biskup płocki. Drewniana nawa XVII-wieczna funkcjonowała do 1780 roku, kiedy to zastąpiono ją nowszą, ale także drewnianą konstrukcją. Remonty budowli prowadzono w 1817, 1853, 1882 i 1953 roku.
Architektura
Kościół zbudowany został pośrodku wsi, na północnym brzegu rzeki Wkry. U schyłku średniowiecza składał się z murowanego prezbiterium na planie prostokąta, do którego od północy przystawiona była zakrystia, a od zachodu nawa konstrukcji drewnianej, przy której znajdować mogły się dwie kaplice. Prezbiterium wzniesiono z cegły w wątku mieszanym łączonej zaprawą wapienno – piaskową, przy wykorzystaniu wypalanej do czarnego koloru cegły zendrówki, z której na zewnętrznych elewacjach utworzono dekoracyjne romboidalne wzory.
Mury prezbiterium kościoła wzmocniono czterema uskokowymi przyporami, w tym trzema narożnymi umieszczonymi pod skosem i jedną prostopadłą do osi wzdłużnej, umieszczoną pośrodku ściany południowej. Wolne przestrzenie zewnętrznych elewacji wykorzystano do umieszczenia dekoracji. Zwłaszcza ściana południowa ozdobiona została pod okapem dachu fryzem z ukośnie ustawianych cegieł, wyróżnionych na tynkowanym pasie. Ponad nim poprowadzono kolejny tynkowany pas z bieloną co drugą wyższą cegłą na podobieństwo miniaturowego, malowanego krenelażu. Ponadto we wschodniej części ściany południowej umieszczono okrągłą blendę. Dużo prostszą ścianę wschodnią ozdobiono już tylko tynkowaną opaską oddzielającą mur od szczytu.
Oświetlenie wnętrza prezbiterium zapewniało jedno okno wschodnie umieszczone na osi oraz dwa nieco węższe okna południowe. Wszystkie zostały obustronnie rozglifione. Ściana północna posiadała jedynie przejście do zakrystii, bez miejsca na otwór okienny. Portal zakrystii umieszczono w dwułucznej blendzie o półkolistych zamknięciach osadzonych na wsporniku. Jedynie wejście do prezbiterium wiodło od zachodu z nawy, poprzez arkadę tęczy. Wnętrze pomimo opięcia przyporami nie zostało podsklepione.
Stan obecny
Do czasów współczesnych spośród średniowiecznych elementów kościoła zachowało się tylko prezbiterium. Na miejscu pierwotnej zakrystii mieści się dziś aneks zakrystii nowożytnej ze skarbczykiem, nowożytna jest również drewniana nawa z kruchtą, znajdująca się na miejscu starszej. Z pierwotnych detali architektonicznych uwagę zwraca portal wiodący do zakrystii oraz eleganckie fryzy na elewacjach zewnętrznych prezbiterium wraz z obfitym wykorzystaniem zendrówek.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny pw. Zwiastowania NMP, B.Ankiewicz, nr 4666, Malużyn 1995.
Kunkel R.M., Architektura gotycka na Mazowszu, Warszawa 2005.