Historia
Kościół w Małkowicach (Malkwitz) wzmiankowany był po raz pierwszy w 1287 roku, a konkretnie odnotowany został pleban ze wsi nazwanej Malicovicze. Późnogotycką budowlę zaczęto wznosić pod koniec XIV wieku, kiedy to powstało prezbiterium. Prace kontynuowano na początku XV stulecia, gdy dobudowano korpus nawowy i wieżę. W okresie reformacji kościół przejęła społeczność ewangelicka, co zapewne zapoczątkowało pierwsze nowożytne zmiany w wystroju i wyposażeniu. W 1653 roku na fali rekatolizacji budowla została odebrana protestantom. Dwa lata później katolicy wyremontowali wieżę, zaś w 1680 roku pokryli gontem jej hełm. Na przełomie XVII i XVIII wieku kościół został zbarokizowany. W 1723 roku raz jeszcze naprawiano wieżę, w 1867 roku wyremontowano dach nawy lub prezbiterium, pod koniec XIX wieku dobudowano kruchtę. W latach 1900-1901 miała miejsce kompleksowa renowacja kościoła i części jego wyposażenia. Kolejne renowacje przeprowadzano w latach 70-tych i 80-tych XX wieku.
Architektura
Kościół zbudowany został z cegły w wątku gotyckim, jako budowla orientowana dłuższymi bokami na linii wschód – zachód. Utworzony został z dwuprzęsłowego, jednonawowego korpusu, węższego, dwuprzęsłowego prezbiterium o trójbocznym zamknięciu po stronie wschodniej oraz czworobocznej w planie wieży na osi fasady zachodniej. Od północy do prezbiterium przystawiono prostokątną zakrystię. Główne elementy kościoła utworzyły tradycyjną gradację wysokości, od najwyższej wieży na zachodzie po najniższe prezbiterium na wschodzie.
Od strony zewnętrznej mury wieży, nawy i prezbiterium wzmocnione zostały przyporami, w narożnikach umieszczonymi pod skosem, za wyjątkiem przypory południowo – wschodniej nawy. Zakrystię przykryto dachem jednospadowym, natomiast nawę i prezbiterium dachami dwuspadowymi (z kilkoma załamaniami nad wschodnią częścią prezbiterium), o wysoko założonych kalenicach i stromych połaciach, typowych dla późnego gotyku. Oświetlenie budowli zapewniały ostrołuczne, obustronnie rozglifione okna. Wejście umieszczono w południowej ścianie nawy oraz w murze zachodnim, gdzie zostało połączone z kruchtą w przyziemiu wieży. Pośród prostych elewacji kościoła wyróżnione zostały ściany wieży, dekorowane wysokimi blendami ostrołucznymi (od północy i południa) i dwułucznymi (od zachodu).
Wnętrze nawy i prezbiterium zwieńczono sklepieniami krzyżowo – żebrowymi, natomiast zakrystię sklepieniem kolebkowym. Żebra sklepień opuszczono do około połowy wysokości ścian, gdzie zostały wtopione w mury bez pośrednictwa konsol. Zostały spięte okrągłymi zwornikami, dekorowanymi tarczami herbowymi. Wewnętrzne elewacje zrytmizowano jedynie wnękami okiennymi. Nawę od prezbiterium oddzielono ostrołukową arkadą tęczy.
Stan obecny
Kościół zachował późnogotycki układ przestrzenny i w większości bryłę. Nowożytnymi elementami są mała kruchta południowa oraz wysoki hełm wieży i jej ośmioboczna nadbudowa. Detale architektoniczne były odnawiane lub wymieniane w XIX wieku. W nawie i prezbiterium zachowały się późnogotyckie sklepienia, ale większość wyposażenia i wystroju jest barokowa.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół rzymsko-katolicki, parafialny, pod wezwaniem Świętej Trójcy, S.Bujak, nr 3309, Małkowice 1990.
Lutsch H., Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Breslau 1889.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, red. S.Brzezicki, C.Nielsen, Warszawa 2006.