Historia
Gotycki kościół w Malechowie (niem. Malchow) zbudowany został w XV wieku. Po roku 1534 roku, podobnie jak większość budowli sakralnych na Pomorzu Zachodnim, stał się świątynią ewangelicką. Został częściowo przebudowany w XIX wieku podczas prowadzonych wówczas prac remontowych. Po zakończeniu drugiej wojny światowej kościół powrócił w ręce katolików, przy czym został rekonsekrowany pod nowym wezwaniem Matki Bożej Gromnicznej.
Architektura
Kościół wzniesiony został z cegły układanej w wątku wendyjskim, na planie prostokąta o wymiarach około 23 x 9,6 metrów, bez wyodrębnionego z bryły zewnętrznej prezbiterium, jako budowla salowa. Całość opięta została licznymi, jednouskokowymi przyporami, z których narożne usytuowano pod skosem, a pozostałych pięć z każdej strony prostopadle do osi. Przypory podzieliły bryłę kościoła na pięć przęseł, z których skrajne zachodnie utworzono znacznie dłuższe od pozostałych. Nietypowo rozmieszczone zostały przypory przy narożach wschodnich, gdzie skrajne przypory proste umieszczono zaledwie około 0,5 metra od skośnych przypór narożnych. Ponadto w miejscu tym boczne ściany nawy cofnięto z obu stron uskokami o szerokości około 15 cm, wskutek czego ściana wschodnia stała się węższa od nawy o około 0,3 metra. Zwężenie to przypuszczalnie było wynikiem dwuetapowości budowy kościoła.
Elewacje północną i południową przepruto pomiędzy przyporami dużymi, ostrołukowymi oknami, dodatkowe okno ostrołuczne oświetlało też ołtarz od wschodu. Ścianę południową przebito również gotyckim, ostrołucznym portalem wejściowym. We wnętrzu kościoła w ścianach bocznych utworzono duże, płytkie nisze okalające okna, o szerokich, nieforemnych łukach ostrych. Nisze te odpowiadały czterem krótszym, regularnym przęsłom, nie wiadomo natomiast czy pierwotnie dłuższe przęsło zachodnie także uzyskało podobne wnęki. Jednoprzestrzenne wnętrze kościoła przykryte było drewnianym stropem lub otwartą więźbą dachową.
Budowlę przykryto dachem dwuspadowym, opartym przy krótszych bokach na dwóch trójkątnych szczytach. Szczyt wschodni udekorowano dziesięcioma smukłymi blendami, zgrupowanymi po pięć par rozdzielonych wąską laską o szerokości zaledwie jednej główki cegły. Przez wnętrze ośmiu wyższych blend poprowadzono dwa wąskie, niewydatne gzymsy, wydzielające poziomy pas muru o wysokości trzech warstw cegieł, tworzące pierwotnie fryz opaskowy o tynkowanym wnętrzu. Wszystkie blendy zamknięte zostały nie łukami, lecz formą dwuramienną o kącie prostym w blendach najniższych oraz kącie ostrym w pozostałych. W najniższych blendach, nieco szerszych od pozostałych, wewnątrz dwuramienia wykonana została z główek cegieł dekoracja w formie ustawionego przekątnie kwadratu, wpisanego w kąt wierzchołka. Jego dwa dolne boki utworzyły wraz z ramionami kąta dwa węższe kąty proste. Dolny narożnik kwadratu podparty został konsolą z trzech warstw główek cegieł.
Charakterystyczne, dwuramienne zamknięcie malechowskich blend bardzo rzadko występowało na Pomorzu. Wykorzystano je tylko w paru kościołach wiejskich w okolicy Trzebiatowa i w niektórych zabytkach w samym mieście oraz w odosobnionej świątyni wiejskiej w Siedenbollentin koło Altentreptow na skraju Pomorza Przedniego. Co ciekawe podobne formy zastosowane zostały po raz pierwszy w kościele św. Saturnina w dalekiej Tuluzie, w nadbudowanej w ostatniej ćwierci XIII wieku tamtejszej wieży, po której drogą naśladownictwa użyte zostały w uproszczonej formie w kilku innych budowlach Langwedocji. Nie wiadomo czy w Malechowie budowniczy zainspirowany został tak odległym regionem (przykładowo za pomocą szlaku pielgrzymkowego), czy też forma blend szczytu była indywidualnym twórczym osiągnięciem.
Stan obecny
Kościół posiada dziś wygląd zbliżony do wielu innych późnośredniowiecznych budowli sakralnych, które w okresie nowożytnym zostały znacznie przekształcone, a ich oryginalne elementy ostatecznie zatarte lub zniszczone w czasie XIX-wiecznych remontów, prowadzonych w duchu historyzmu bez poszanowania dla pierwotnych detali. Wschodnią część kościoła poza średniowiecznym szczytem przysłoniła współczesna zakrystia. Zachodnią ścianę i zapewne skrajne zachodnie fragmenty ścian bocznych w XIX wieku rozebrano, a nową ścianę zwieńczono neogotyckim szczytem wykonanym z maszynowej cegły i podparto nowymi skośnymi przyporami, wzniesiono nieco dalej ku zachodowi, wskutek czego świątynia została przedłużona o około 1-1,5 metra. Szczyt zachodni powtórzył formy szczytu wschodniego, pominięto w nim jednak poziomy fryz we wnętrzu blend, ponadto zastosowano wyłącznie kąty ostre w wierzchołkach blend.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungs-Bezirks Köslin, Die Kreise Köslin, Kolberg-Körlin, Belgard und Schlawe, Kreis Schlawe, red. L.Böttger, Stettin 1892.
Ober M., Pamiątka z Tuluzy – o średniowiecznej architekturze kościoła w Malechowie, „Historia i kultura Ziemi Sławieńskiej”, tom IV, Gmina Malechowo, Sławno 2005.