Historia
Miasto Malbork przywilej lokacyjny uzyskało w 1276 roku, odnowiony w 1304 roku. Gotycki ratusz w Malborku wzniesiony został w latach 1365-1380, w miejscu wcześniejszej budowli wzmiankowanej w wilkierzu z 1365 roku. Już w końcu XV wieku musiał być częściowo odbudowywany (szczyt południowy) po zniszczeniach z okresu wojny trzynastoletniej. Pod koniec XV lub na początku XVI wieku dobudowano od wschodu aneks ław mięsnych, zastąpiony w 1729 roku murowaną przybudówką. W 1844 roku przeprowadzono remont ratusza, a po pożarze miasta z 1899 roku kolejne, zakrojone na szeroką skalę prace renowacyjne, miały miejsce w 1901 roku pod nadzorem C. Steinbrechta. Do 1919 roku budynek służył potrzebom samorządu miejskiego, a po jego przenosinach do Nowego Ratusza, część pomieszczeń użytkowała policja. Ostatnie większe remonty prowadzono po niedużych zniszczeniach z 1945 roku.
Architektura
Ratusz malborski zbudowany został we wschodniej pierzei wydłużonego rynku miejskiego, ciągnącego się przez całą długość miasta od bramy Mariackiej na południu do kościoła farnego i bramy wiodącej do zamku na północy. Ratusz usytuowano mniej więcej pośrodku długości, nieco poniżej bramy Garncarskiej na wschodzie, ku której wiodły mniejsze uliczki poprzeczne, oddzielające budynek rady od sąsiednich działek. Takie umieszczenie sprawiło, iż fasadą ratusza była elewacja zachodnia, zwrócona w całości w stronę rynku.
Ratusz zbudowano na planie prostokąta o wymiarach 20,8 x 13,4 metrów, jako budowlę podpiwniczoną, z parterem, pierwszym piętrem i poddaszem. Przykryto go dwuspadowym dachem, opartym między dwoma ozdobnymi szczytami i wieżyczką pośrodku kalenicy. Na narożniki najbardziej ozdobnej elewacji, zwróconej w stronę rynku, osadzono wieloboczne bartyzany, a górną partię ściany zachodniej zwieńczono ozdobnym krenelażem z małymi wnękami wypełnionymi maswerkami. Poniżej umieszczono rząd dużych, ostrołucznych arkad mieszczących czworoboczne okna pierwszego piętra. Arkady te rozdzielono lizenami i zwieńczono fryzem maswerkowym. Przyziemie budynku od strony rynku otwarte zostało pięcioma ostrołucznymi arkadami z szerokim przęsłem wejściowym na środku i dwoma kolejnymi wejściami od północy i południa. Dekoracyjny wystrój fasady ratusza miał swój bezpośredni wzór w Pałacu Wielkich Mistrzów pobliskiego zamku krzyżackiego.
Wewnątrz przyziemie budynku od strony rynku mieściło trakt wypełniony pięcioprzęsłowym krużgankiem, zwróconym na zewnątrz wspomnianymi powyżej arkadami. Krużganek skrzyżowano ze środkową, trójprzęsłową sienią, rozdzielającą dwa przykryte kolebkami pomieszczenia, po jednym w części północno – zachodniej i południowo – zachodniej. Pierwotnie były one wykorzystywane do celów handlowych, natomiast na piętrze budynku znajdowały się sale rady i ławy. Druga kondygnacja również podzielona została środkowym przejściem na dwa główne, podsklepione pomieszczenia, z których w południowe pomiędzy cztery przęsła wstawiono granitowy, ośmioboczny filar. Na tyłach piętra (po stronie wschodniej) do głównych pomieszczeń przystawiono dwie mniejsze izby. W jednej z nich komunikację pionową zapewniała spiralna klatka schodowa. Dwutraktową piwnicę sklepiono krzyżowo i kolebkowo, rozdzielono gurtami. W piwnicy zachodniej dobudówki założono sklepienie kryształowe.
Stan obecny
Ratusz zachował się do czasów współczesnych w zadziwiająco dobrym stanie, zwłaszcza biorąc pod uwagę sąsiednią zabudowę, zdegradowaną obecnie do brzydkiego peerelowskiego blokowiska. Zachował późnogotycki układ przestrzenny, ale od zachodu dostawiony jest mały nowożytny aneks, a niestety całą elewację wschodnią zasłania współczesny budynek. Uwagę zwracają szczyty przy krótszych ścianach oraz bogata fasada zachodnia, choć z niektórych wnęk poodpadały maswerkowe dekoracje. Obecnie w ratuszu mieści się Miejski Dom Kultury.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Pawlak R., Polska. Zabytkowe ratusze, Warszawa 2003.