Historia
Wznoszenie obwarowań w Lwówku (Löwenberg) rozpoczęto przed 1261 rokiem, kiedy to wzmianka pisemna pozostawiła informację o opodatkowaniu chłopów wsi Mojesz na utrzymanie strażników bram miejskich. Pozwala to przypuszczać, iż w trzeciej ćwierci XIII wieku miasto miało obwarowania przynajmniej na części obwodu obronnego oraz przy bramach. Najstarsze fortyfikacje, współczesne z wytyczeniem planu miasta w trakcie jego lokacji z 1217 roku, miały zapewne formę drewniano – ziemną. Pierwszy obwód kamiennych murów zamknięto zapewne około początku XIV wieku, natomiast nad drugim, zewnętrznym obwodem pracowano w pierwszej połowie XV wieku (międzymurze wzmiankowano po raz pierwszy w 1435 roku).
Już przed wojnami husyckimi miasto posiadało broń palną, co wynika z listu księżnej Agnieszki z 1389 roku. W 1431 roku utrzymywało własnego puszkarza, ale jednocześnie w pozostającym pod jego opieką arsenale jeszcze w 1483 roku gromadzono oprócz broni palnej także kusze. Dobrze uzbrojona załoga oraz silne obwarowania w 1427 i 1432 roku zniechęciły Husytów od oblegania miasta.
Pod koniec XV wieku, po otrzymaniu zezwolenia w 1475 roku od króla Macieja Korwina, przeprowadzono poważniejsze prace modernizacyjne. Mury poddano generalnej naprawie, szczególną uwagę poświęcając bramom oraz bastejom muru zewnętrznego. Prace te nadzorował około 1492 roku architekt miejski Zgorzelca Konrad Pfluger. W 1506 roku rada miejska urządziła nowy arsenał, prawdopodobnie na terenie dawnego zamku, a przy nim mieszkanie dla puszkarza.
W połowie XVI wieku mury miejskie zostały raz jeszcze przebudowane i unowocześnione (ponownie zmodernizowano zwłaszcza basteje zewnętrznego obwodu), zapewne w związku z narastającym zagrożeniem tureckim. Wielokrotnie ogłaszano wówczas mobilizacje. W pierwszej z 1522 roku Lwówek wystawił wóz wojskowy, jednego konia i 21 zbrojnych pachołków. Znaczną ilość broni i amunicji oddał także na wezwanie cesarza w 1566 roku.
W 1643 roku fortyfikacje Lwówka zostały częściowo zniszczone podczas wojny trzydziestoletniej. Zrujnowane kamienne mury pozostawiono bez opieki, pewne naprawy przeprowadzono jedynie przy bramach i basztach przybramnych, gdyż służyły nadal za miejskie rogatki. Niewielkie próby przystosowania obwarowań do celów militarnych podjęto jeszcze w czasie wojen śląskich w XVIII stuleciu, lecz w XIX wieku zaczęto je stopniowo rozbierać. W latach 1934 – 1935 ocalałe fragmenty wyremontowano i częściowo zrekonstruowano.
Architektura
Pierścień obwarowań miał kształt w planie zbliżony do owalu, wciśniętego w zakole niewielkiej rzeki Płóczki, która stanowiła ochronę od południa i wschodu. Miasto obwiedzione było dwoma pasami murów obronnych: starszym wewnętrznym o wysokości około 8-12 metrów i młodszym zewnętrznym o wysokości 6-8 metrów. Oba zostały wykonane z ciosów miejscowego piaskowca i odseparowane obszarem międzymurza o szerokości 5 do 15 metrów. Mur zewnętrzny był cieńszy i niższy, ale za to zabezpieczony grubym przedpiersiem ziemnym oraz dostosowany do użycia broni palnej.
Wewnętrzny pierścień muru o grubości 2-2,5 metra wzmocniony był 23 prostokątnymi basztami łupinowymi (wykuszowymi), otwartymi od strony miasta i rozstawionymi w regularnych odstępach średnio co 35-50 metrów. W zewnętrznym pierścieniu wybudowanych było 11 mocno wysuniętych przed lico muru, półokrągłych bastei, których dostosowanie do broni palnej pozwalało zastosować większe odstępy, średnio co 100 metrów. Każdy pierścień obwarowań podzielony był na odcinki, których obronę w czasie oblężeń powierzano poszczególnym cechom, a każdy z cechów zobowiązany był posiadać i utrzymywać w należytym stanie określoną ilość broni. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła nawodniona fosa, połączona z korytem Płuczki
Do miasta prowadziły trzy bramy: Lubańska, Złotoryjska i Bolesławiecka. Były one portalami przeprutymi w wewnętrznym murze, flankowanymi przez stojące obok baszty przybramne. Spośród nich baszta Bolesławiecka i Lubańska otrzymały formę w planie czworoboku w części dolnej oraz koła w części górnej. Obok nich usytuowane były jeszcze dodatkowe pomieszczenia dla straży i załogi. W trakcie późnośredniowiecznych modernizacji zostały powiększone o przedbramia w postaci szyi bramnych połączonych z zewnętrznym pierścieniem.
Obwarowania miejskie Lwówka sprzężone były z zamkiem, odgrodzonym wprawdzie od miasta, ale ściśle związanym z jego fortyfikacjami. Wzniesiony w drugiej połowie XIII wieku przytykał bezpośrednio do wewnętrznego pierścienia w południowej części miasta. Miał własne wejście z terenów podmiejskich w postaci furty przebitej przez mury obu obwodów, co szczególnie niepokoiło mieszczan. Problem rozwiązano zamykając ich wrota na czas wojny, przy czym jedne z kluczy zabierała rada miejska, a drugie pozostawały u burgrabiego. Od strony miasta zamek odgradzał przekop i drewniane obwarowania, a do jego bramy prowadził most.
Stan obecny
Do dziś w najlepszym stanie zachowała się baszta bramy Lubańskiej (rekonstruowana po zawaleniu w 1616 roku) oraz baszta bramy Bolesławieckiej. Z pozostałych baszt muru wewnętrznego częściowo zachowało się 15 z nich, a więc jedynie o pięć lub sześć mniej od pierwotnej liczby z okresu średniowiecza. Przetrwały również spore fragmenty wewnętrznego muru obronnego, jednak w większości sporo obniżonego w stosunku do pierwotnego wyglądu. Widoczny dziś fragment muru z gankiem obronnym przy baszcie Lubańskiej jest efektem dość dowolnej rekonstrukcji z pierwszej połowy XX wieku. Mur zewnętrzny poniósł straty dotkliwsze, zachowały się właściwie tylko dwa jego długie odcinki w części zachodniej i północno – wschodniej z kilkoma bastejami.
pokaż basztę Bolesławiecką na mapie
pokaż basztę Lubańską na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Bossowski J.A., Mury obronne Lwówka Śląskiego, Częstochowa 1999.
Przyłęcki M., Miejskie fortyfikacje średniowieczne na Dolnym Śląsku. Ochrona, konserwacja i ekspozycja 1850 – 1980, Warszawa 1987.
Przyłęcki M., Mury obronne miast Dolnego Śląska, Wrocław 1970.
Zlat M., Lwówek, Warszawa 1961.