Historia
Po raz pierwszy proboszcz we Lwówku wzmiankowany był w 1217 roku w dokumencie nadającym miastu prawa miejskie. Prawdopodobnie pełnił on posługę przy starszej świątyni, gdyż kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny miał zostać ufundowany przez księcia Henryka I Brodatego i poświęcony przez biskupa Tomasza w okresie pomiędzy 1233 a 1238 rokiem. Budowa wraz z pracami wykończeniowymi i ozdabianiem trwała jednak dłużej, do końca XIII stulecia.
Informacje pisane z XIV wieku nie pozostawiły żadnych ciekawych wzmianek o kościele poza odnotowaniem fundacji szeregu ołtarzy. Prawdopodobnie nie ulegał on wówczas żadnym poważniejszym zmianom, dopiero w 1444 roku burgrabia lwówecki nakazał zbudować przy kościele kaplicę z ołtarzem.
W 1455 roku w południową wieżę uderzył piorun, wzniecając pożar który spalił prawdopodobnie większość kościoła. Wymusiło to rozpoczęcie budowy nowego korpusu nawowego oraz prezbiterium, przedsięwzięcia tak ogromnego i kosztownego, iż trwało dziesiątki lat. Prace prowadzone były w okresie od 1493 do około 1559 roku, początkowo przez architekta ze Zgorzelca, Konrada Pflugera, a w latach 1512-1559 przy współudziale budowniczego Hansa Lindenera. Przerwa wniknęła z powodu katastrofy budowlanej z 1512 roku, kiedy to z nieznanych przyczyn zawaliły się sklepienia. Po podjęciu prac nie ograniczono się jedynie do wstawienia nowych sklepień, ale i przebudowano zachodnią, już na nowo postawioną w trakcie przebudowy część korpusu nawowego, aż po wieże. Około 1521 roku ukończono zasadniczą część budowy i część kamieniarzy mogła zostać oddelegowana do prac przy ratuszu, pozostali jednak jeszcze przez kilkanaście lat kontynuowali prace przy portalach bocznych, przy wykonywaniu okien i przy budowie chóru muzycznego. Jako ostatnie wzniesiono kruchtę i kaplicę wraz z emporami: północną w 1558 i południową w 1559 (daty te wykonano na zwornikach sklepiennych).
Długo wznoszoną świątynię w okresie nowożytnym trapiły liczne katastrofy. W 1659 roku zawaliła się wieża południowa, niszcząc częściowo wczesnogotycki portal oraz zachodnie partie sklepień. Z powodu ubóstwa mieszczan odbudowa trwała z przerwami do 1707 roku, a już w 1752 roku wybuchł kolejny pożar, który zniszczył gontowe pokrycie dachów kościoła. Kilka dni po pożarze runęły również nadwątlone sklepienia, które podczas nieudolnej restauracji w latach 1863-1866 zostały zastąpione prostym drewnianym stropem. Jednocześnie z wnętrza zostało usuniętych sześć filarów międzynawowych, a pozostałe przerobiono.
Architektura
Pierwotny kościół był budowlą murowaną z ciosów piaskowcowych, prawdopodobnie trójnawową, być może bazylikową, z transeptem na wysokości późniejszej zakrystii i z dwoma wieżami przy fasadzie zachodniej. Z jego bryły wyróżniała się późnoromańska masywna część zachodnia, tzw. westwerk, o dwóch ośmiobocznych wieżach nakrytych szpiczastymi dachami oraz z portalem z końca XIII wieku. Ten ostatni wykonano z czerwonego piaskowca. Otrzymał uskokowe ościeża z kolumienkami i bogatą wczesnogotycką dekorację roślinną w archiwolcie. Ościeża spięto ponad tympanonem, przedstawiającym płaskorzeźbioną koronację Matki Boskiej, jedną z najstarszych gotyckich rzeźb na Śląsku o masywnych i przysadzistych postaciach. Wystrój portalu dopełniono dziesięcioma małymi figurami Panien Mądrych i Głupich we wnękach archiwolty. Ponad portalem pierwotnie elewację zachodnią zdobiło okrągłe okno.
Na skutek późnogotyckiej przebudowy wzniesiono nowy halowy, trójnawowy korpus bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium. Po stronie wschodniej wszystkie trzy nawy zakończone zostały poligonalnie, a całość korpusu została wzmocniona wysokimi przyporami o dwóch nieznacznych uskokach. Po stronie północnej jeszcze w XV wieku przystawiona została prostokątna w planie, zwieńczona sklepieniem gwiaździstym zakrystia, a nieco później, już w XVI stuleciu po jej zachodniej stronie kruchta. W okresie tym dostawiono również od południa dwuprzęsłową kaplicę ze sklepieniami gwiaździstymi. Nad kruchtą, kaplicą i zakrystią utworzono dodatkowe pomieszczenia, otwarte szeroko do naw bocznych kościoła, pełniące funkcje empor. Charakterystyczne były one dla kościołów ewangelickich, bowiem protestanci gromadzili się w trakcie nabożeństwa nie przy ołtarzu, lecz wokół ambony by wysłuchać kaznodzieja.
Do komunikacji pionowej służyły trzy gotyckie klatki schodowe: jedna wtopiona w ścianę wschodnią wiodąca na strych kościoła, druga, o bardzo starannie opracowanej balustradzie, z kaplicy południowej na emporę, a trzecia przy kruchcie północnej. Wejścia znajdowały się w trzech portalach: starym wczesnogotyckim od zachodu oraz w późnogotyckim południowym i północnym, umieszczonymi prawie na osi kościoła, w czwartym przęśle od wschodu. Arkady międzynawowe późnogotyckiej części kościoła spoczęły na wydłużonych, ośmiobocznych filarach z lizenami, natomiast ściany boczne pozostawiono bez podziałów, z dużymi oknami ostrołukowymi. Wnętrze korpusu i prezbiterium przykryto sklepieniem krzyżowym lub sieciowym, być może podobnym do zachowanego w kościele w Görlitz.
Stan obecny
Fasada zachodnia kościoła z dwoma wieżami zachowała do dnia dzisiejszego charakter romański. Widać w niej jeszcze ślad pierwotnego, okrągłego okna, zastąpionego później gotyckim, oraz cenny wczesnogotycki portal osadzony obecnie w XIX-wiecznej obudowie. Pozostała część kościoła ma formę późnogotycką (strzeliste proporcje, szerokie łuki otworów, siodłowo wklęsłe nakrycia przypór, bogata dekoracyjność), niestety zakłóconą, szczególnie we wnętrzu, przez nieudaną renowację neogotycką. W jej trakcie wyburzono trzy pary filarów, pozostałe wzbogacono o służki, dobudowano także półfilary ze służkami przy ścianach bocznych. Nie odtworzono sklepień nad nawami, ale założono strop oparty na ażurowych ściankach. Prawdopodobnie przekształcono także wewnętrzne portale, dodając im wimpergi niespotykane w innych kościołach śląskich.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Kozaczewska-Golasz H., Halowe kościoły z wieku XV i pierwszej połowy XVI na Śląsku, Wrocław 2018.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Świechowski Z., Architektura na Śląsku do połowy XIII wieku, Warszawa 1955.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.
Zlat M., Lwówek, Warszawa 1961.