Historia
Kościół w Lutynce (Lutol, Leuthen) wzniesiony został prawdopodobnie pod koniec XIII wieku. W XIV stuleciu stanowił uposażenie szpitala św. Ducha w Żarach, zapewne z nadania Ulryka von Pack, po 1280 roku właściciela miejscowych dóbr. Kościół nie został odnotowany w wykazie parafii z 1346 roku, musiał więc być jedynie filią. W czasach rządów księcia Jana I, panującego od 1398 do 1413 roku, wieś z kościołem i całym rejonem Przewozu przyłączona została do księstwa żagańskiego, choć zapewne nadal płaciła czynsze na rzecz żagańskiego szpitala.
W XV stuleciu przykościelny cmentarz otoczono na miejscu starszego ogrodzenia kamiennym murem, w długości którego wzniesiono wieżę służącą także jako dzwonnica, gdyż sam kościół był budowlą bezwieżową. Prawdopodobnie w okresie schyłku średniowiecza przekształcony został wystrój budowli na późnogotycki, ale nie zmieniono pierwotnego układu przestrzennego ani bryły.
W okresie reformacji świątynię przejęli protestanci, lecz w 1668 roku wróciła w ręce katolików przynależąc do parafii w Witoszynie. W XVII wieku, podczas wojny trzydziestoletniej, budowla mogła zostać uszkodzona. W XIX stuleciu odbudowano wieżę-dzwonnicę i prawdopodobnie w tym samym czasie powiększono niektóre okna kościoła. Dostawione został wówczas także kruchty.
Architektura
Kościół wzniesiono z kamieni i rudy darniowej, na niewielkim wzniesieniu w południowej części wsi, po zachodniej stronie biegnącego południkowo traktu. W okresie późnego średniowiecza otoczono go wraz z cmentarzem kamiennym murem z wieżą bramą – dzwonnicą, usytuowaną od strony wschodniej, a więc skierowaną ku wiejskiej drodze. Wieża bramna otrzymała formę prostopadłościanu założonego na rzucie prostokąta z ostrołukowym przejazdem na osi.
Kościół wzniesiono jako niewielką, salową budowlę, składającą się z pojedynczej, orientowanej względem stron świata nawy, zakończonej od wschodu trójbocznie. Prezbiterium nie zostało wydzielone zewnętrznie z bryły, a całość wzmocniono przyporami – dwoma zachodnimi i dwoma wschodnimi, wszystkimi umieszczonymi pod skosem. Po stronie północnej dostawiona została niewielka, czworoboczna zakrystia.
Proste i surowe elewacje zewnętrzne kościoła przedzielono otworami wejściowymi i okiennymi. W elewacji południowej umieszczono uskokowy portal z lekko zarysowanym ostrołukiem, wykonany z profilowanej cegły. Nieliczne okna przypuszczalnie były niewielkich rozmiarów, obustronnie rozglifione. Jednoprzestrzenne wnętrze świątyni nakryto płaskim drewnianym stropem. Zakrystię zwieńczono sklepieniem kolebkowym.
Stan obecny
Malowniczo usytuowany kościół zachował się do dnia dzisiejszego wraz z wieżą bramną i ogradzającym wzgórze murem. Na jego terenie stoją dwa kamienne krzyże pokutne. Na jednym z nich wyryto datę „1418”, która odnosi się do zamordowania dwóch mieszkańców Lutynki przez niejakiego Nikela Falkenhayna. Niestety większość okien kościoła została powiększona i przekształcona, dostawiono tez nowożytną kruchtę (druga, XIX-wieczna została rozebrana w XX wieku), a wieżę nadbudowano maszynową cegłą. Zachował się portal południowy zawierający drzwi z oryginalnymi późnośredniowiecznymi okuciami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół fil. p.w. św. Anny, S.Kowalski, nr 6284, Lutynka 1998.
Kowalski S., Zabytki architektury województwa lubuskiego, Zielona Góra 2010.
Zabytki sztuki w Polsce. Śląsk, red. S.Brzezicki, C.Nielsen, Warszawa 2006.