Historia
W XIII wieku na terenie późniejszego zamku istniał gród kasztelański o konstrukcji drewniano-ziemnej, którego usytuowanie na skrzyżowaniu ważnych szlaków kupieckich znacząco wpłynęło na założenie miasta. Budowę zamku murowanego rozpoczął prawdopodobnie książę żagański Konrad II na początku XIV wieku. Po raz pierwszy terminem castrum został on nazwany pod datą 1306 (zawartą w XVI-wiecznej kronice), bardziej wiarygodnym jednak źródłem był dokument z 1312 roku, w którym „casrum Lobyn” stał się przedmiotem zastawu. O tym że zamek oprócz funkcji obronnej stanowił już wówczas także rezydencję świadczył fakt, że książę wydał w Lubinie kilka dokumentów.
Po śmierci Konrada II rządy w Lubinie sprawowało wspólnie czterech synów księcia Henryka III głogowskiego, dlatego wydaje się mało prawdopodobne, aby któryś z nich zdecydował się na inwestowanie w rozbudowę zamku, nie będąc pewnym jak przebiegnie podział ziemi, który nastąpił w 1312 roku. Także kolejny tutejszy władca, Jan ścinawski nie inwestował w rozbudowę Lubina. Dopiero Bolesław III legnicki, który objął miasto i zamek w 1339 roku, przeznaczył połowę długu należnego mu od króla czeskiego (poważna suma 200 kóp groszy praskich) na wydatki budowlane związane z zamkiem.
Kolejną poważną rozbudowę zamku przeprowadził po 1349 roku książę Ludwik I, prawdopodobnie z obawy przed zaborczymi planami brata Wacława. Do 1359 roku zamek był główną siedzibą księcia, który następnie przeniósł się do Brzegu. W pierwszej połowie XV wieku zamek przetrwał wojny husyckie bez większych zniszczeń.
Kres funkcjonowania warowni przyniosła wojna trzydziestoletnia, kiedy to podczas oblężenia w 1641 roku przez wojska szwedzkie pod dowództwem gen. Stallhannsa została prawie zupełnie zniszczona. Zamek nie został już nigdy w całości odbudowany. W 1658 roku mieszczanie zwrócili się co prawda do księcia z prośbą o renowację zamku, jednak z powodu braku pieniędzy władca odmówił. W połowie XVIII wieku czynna była jeszcze kaplica zamkowa, jednak pozostałe elementy założenia rozebrano.
Architektura
Zamek w czasach Ludwika I składał się z nieregularnego czworoboku ceglanych murów obronnych. Ich partie fundamentowe wzniesiono z kamieni narzutowych oraz z częściowo obrobionych kamieni układanych na zaprawie wapiennej. Przy północno – zachodnim narożniku znajdowała się wolno stojąca, czworoboczna wieża o wymiarach 10,5 x 13 metrów, być może najstarszy element założenia, wzniesiony pierwotnie na naturalnym pagórku otoczonym mokradłami. Zwieńczenie wieży stanowił krenelaż, dodatkowo posiadała dwa otwory okienne, zapewne odpowiadające jej górnym kondygnacjom. Ogółem posiadała prawdopodobnie trzy nadziemne piętra i piwnicę.
W narożniku południowo – wschodnim wznosił się przylegający do murów, podpiwniczony dom główny o wymiarach 12,3 x 14,9 metrów. Jego ściany północno – wschodnia i północno – zachodnia zostały dostawione do muru obwodowego. Piwnicę przykryto sklepieniem kolebkowym, wykonanym z otoczaków i gruzu ceglanego spajanymi zaprawą wapienną. W elewacji północno – zachodniej, od strony dziedzińca do piwnic prowadziły dwa otwory wejściowe przykryte łukami odcinkowymi. Wewnątrz odkryto relikty pieca typu hypocaustum, ogrzewającego ciepłym powietrzem górne komnaty.
W kurtynie zachodniej umieszczony był budynek bramny z ostrołukowym, sklepionym przejazdem, zapewne chronionym broną. Na południe od niego, w narożniku, wysunięta przed kurtynę, stała kaplica zamkowa, flankowana przez niewielką wieżyczkę. Kaplica pierwotnie mogła nie mieć wyodrębnionego prezbiterium, a składała się jedynie z prostokątnej sali o wymiarach 13,5 x 8,1 metra i grubości murów wynoszącej 1,2 metra. Do jej zwieńczonego płaskim stropem wnętrza prowadził portal północny z tympanonem z 1349 roku, natomiast w fasadzie zachodniej w średniowieczu znajdowało się tylko ostrołukowe okno. Kaplica związana była pierwotnie z budynkiem bramnym, który na poziomie piętra był połączony z jej emporą. Prawdopodobnie istniało również połączenie budynku bramnego z wieżą główną.
Zamek leżący na nizinnym, bagnistym terenie zaopatrzony był w system fos. Nie łączył się bezpośrednio z fortyfikacjami miejskimi, lecz był w ich stronę zwrócony murowaną szyją bramną o długości około 25 metrów, pod którą przepływała fosa. Brama wjazdowa prowadząca na dziedziniec zamku była zamknięciem tej szyi, od której oddzielać ją mógł zwodzony most.
Stan obecny
Z lubińskiej warowni zachowała się jedynie kaplica zamkowa, przebudowana w okresie baroku, kiedy to wydłużono ją o prezbiterium, a od południa o dwie przybudówki. Po remoncie budowlę adaptowano od 1990 roku na Galerię Zamkową. Jej najcenniejszym elementem jest portal wejściowy z tympanonom z połowy XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Nowakowski D., Siedziby książęce i rycerskie księstwa głogowskiego w średniowieczu, Wrocław 2008.
Steinborn B., Lubin, Warszawa 1969.