Historia
Lubin (Lubyn, Lüben) wymieniony został w źródłach historycznych w 1267 roku, jako osada targowa należąca do klasztoru trzebnickiego. Prawa miejskie otrzymał prawdopodobnie pod koniec XIII lub na początku XIV wieku. Miasto szybko się wówczas rozwijało, szczególnie w okresie panowania księcia legnicko – brzeskiego Ludwika I. W początkowym okresie, bezpośrednio po założeniu miasta, było ono bronione jedynie wałem ziemnym i palisadą bądź częstokołem, bowiem w dokumencie Jana ścinawskiego z 1319 roku wspomniano o umacnianiu wału przez mieszczan. Murowane obwarowania zbudowano w latach 1348 – 1358 tj. w okresie wzmożonej działalności budowlanej przypadającej na okres rządów księcia Ludwika I.
W XV i XVI wieku, gdy powszechne stało się użycie broni palnej w działaniach oblężniczych, zaistniała konieczność modernizacji i rozbudowy istniejących fortyfikacji. Wówczas to podwyższono zarówno mury jak i baszty, a także zaopatrzono w otwory strzelcze przeznaczone do użycia ręcznej broni palnej. Lubin został jednym z lepiej ufortyfikowanych miast na Śląsku i w dużej mierze dzięki temu skutecznie oparł się dwukrotnym najazdom husytów w 1428 i 1431 roku.
W latach 50-tych XVII wieku przystąpiono do usuwania zniszczeń fortyfikacji miejskich, jakim uległy podczas wojny trzydziestoletniej. Były one dość znaczne skoro jedynie cztery baszty mogły wówczas pełnić funkcje obronne. W okresie tym zastąpiono także drewniany most prowadzący do zamku nowym, kamiennym.
W XVIII stuleciu mury miejskie coraz bardziej traciły na znaczeniu militarnym, przez co były zabudowywane przez właścicieli parcel sąsiadujących z obwarowaniami. Co ciekawe jednak gdy w końcu lat 50-tych XVIII wieku władze chciały dokonać znacznych rozbiórek obwarowań by ułatwić komunikację, projekt ten spotkał się ze znacznym sprzeciwem mieszczan. Ostatecznie rozbiórki przeprowadzono, ale na mniejszą skalę. W 1821 roku zburzono bramy miejskie, jedynie w baszcie przy bramie Głogowskiej urządzono muzeum, a po stronie zewnętrznej obwarowań założono pas zieleni.
Architektura
Mury otaczały miasto na planie zbliżonym do wydłużonego czworoboku z łagodnym łukiem po stronie północno – zachodniej. Na wschodzie zbliżały się one do wysuniętego poza obwód obronny zamku, jednak nie łączyły się z nim bezpośrednio, gdyż zamek odgradzał przekop z przerzuconym ponad nim drewnianym mostem oraz mur samej warowni. Całe miasto zabezpieczone było przekopem oraz ziemnym wałem, zdwojonymi w drugiej połowie XV wieku. Od południa miasto ochraniała rzeka Baczyna.
Wysokość murów obronnych wynosiła od 5 do 6 metrów, a grubość od 1,4-1,5 metra w partii szczytowej do ponad 2 metrów w partii przyziemnej. Część przyziemna wykonana została z kamienia polnego układanego w równe warstwy, zaś wyższe partie z cegły gotyckiej. Pierwotnie zwieńczenie murów stanowił krenelaż oraz od strony miasta drewniany ganek przeznaczony dla obrońców. W XV wieku mury zostały podwyższone i zaopatrzone w otwory strzelcze. Stare blanki zamurowano wówczas, a powyżej utworzono nowe.
Funkcje obronne murów wzmacniało 15 zamkniętych i otwartych od wewnątrz, prostokątnych baszt, rozmieszczonych co 40–50 metrów (w zasięgu skutecznego strzału kuszy). Równomierne ich rozstawienie zakłócone zostało jedynie na odcinku wschodnim, pomiędzy bramą Legnicką, a narożnikiem południowo – wschodnim miasta, gdzie odległości pomiędzy basztami były mniejsze: około 25 metrów. Także po stronie północnej występowało nieregularne rozstawienie, gdzie między zamkiem a bramą Ścinawską znajdowała się tylko jedna baszta. Długość baszt wynosiła 8 metrów, były one wysunięte przed lico muru na 1,5-2 metry i wyższe od korony muru co najmniej o 2 metry. Podobnie jak na obwarowaniach biegł na nich ganek, na który ze względu na różnice wysokości prowadzić musiały schody lub osobne wejścia wewnątrz baszty. Ich wysunięcie poza obwód umożliwiało ostrzał nie tylko na wprost, ale również równolegle do linii murów. Od strony miasta baszty wykuszowe pozbawione były ścian (lub były one lżejszej, szachulcowej konstrukcji), by utrudnić obronę nieprzyjacielowi na wypadek zdobycia przyczółka, a także ze względów na mniejsze koszty budowy.
Nie wszystkie baszty były identyczne. W południowo – zachodnim narożniku znajdowała się nieco inna: ceglana, pełna, na kamiennym cokole o wymiarach 7,4 x 4,3 metra. W XV wieku była podwyższana o górną kondygnację z dekoracyjnym ceglanym gzymsem. Pozbawiona była blanków, których rolę przejęły otwory strzelcze. Przypuszczać można, iż podobne baszty znajdowały się w pozostałych narożnikach miasta, za wyjątkiem naroża zamkowego. Wyglądem odbiegała od pozostałych również baszta po stronie północnej, pierwsza na zachód od bramy Ścianawskiej. Była ona wyższa od pozostałych i przykryta dachem namiotowym. Możliwe iż została zbudowana w XV wieku w celu wzmocnienia bramy i powiększenia roli obserwacyjno – wartowniczej.
Wejścia do miasta strzegły 3 bramy: Głogowska, Ścinawska i Legnicka, zwana także Wrocławską. Najbardziej ufortyfikowana była brama Głogowska, składająca się z masywnej czworobocznej baszty przybramnej, przystawionego do niej od północy budynku bramnego oraz przedbramia wysuniętego w stronę wału ziemnego. Budynek bramny posiadał sklepiony przejazd o wysokości około 6 metrów dla konnych oraz mniejszą furtę dla pieszych. Zamykany był zwodzonym mostem przerzucanym przez fosę, przed którym znajdowały się jeszcze dwa przekopy z drewnianymi mostami. Baszta przybramna wzniesiona została na planie kwadratu o długości boku 7,4 metra, i wysokości 18-20 metrów (początkowo była niższa, około 10 metrów).
Pozostałe bramy również nie miały baszt bramnych, tylko przedbramia oraz podwójne fosy. Najdłuższe przedbramie poprzedzało bramę Ścinawską, tworząc murowaną szyję o długości aż 25 metrów. Pod koniec XIV wieku w południowej części murów wybito furtę dla pieszych, która prowadziła z placu przykościelnego na przeniesiony poza obręb murów cmentarz. Ona również została zabezpieczona niewielkim przedbramiem, czy też budynkiem wysuniętym przed lico murów. Dodatkowe wzmocnienie obronne furty stanowiła znajdująca się obok kwadratowa baszta, nadbudowana w końcu XV wieku i przekształcona w wysoką dzwonnicę, połączoną podwieszonym, ceglanym gankiem z kościołem parafialnym.
Stan obecny
Do chwili obecnej mury obronne zachowały się na znacznym odcinku obwodu starego miasta, w tym 2 baszty w stanie szczątkowym w odcinku południowym i 4 baszty w północnym odcinku muru. Ponadto podziwiać można basztę Głogowską z połowy XIV wieku oraz basztę przy kościele parafialnym, nadbudowaną w końcu XV wieku i przekształconą w dzwonnicę.
pokaż basztę Głogowską na mapie
pokaż basztę-dzwonnice na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Przyłęcki M., Miejskie fortyfikacje średniowieczne na Dolnym Śląsku. Ochrona, konserwacja i ekspozycja 1850 – 1980, Warszawa 1987.
Przyłęcki M., Mury obronne miast Dolnego Śląska, Wrocław 1970.
Steinborn B., Lubin, Warszawa 1969.