Historia
Budowę murów obronnych w Lubawie zaczęto na początku XIV wieku z inicjatywy biskupa Hermana z Pryzn, jako iż miasto było siedzibą i centrum administracyjnym dóbr biskupich. Obwarowania nie uchroniły Lubawy od zdobycia miasta przez polskie wojska w 1410 roku, do zajęcia doszło jednak na drodze kapitulacji. Dopiero w 1422 roku miasto wytrzymało trwające cztery dni oblężenie wojsk królewskich. W czasie wojny trzynastoletniej upadło po dłuższym krzyżackim oblężeniu. Na mocy pokoju toruńskiego z 1466 roku Lubawa została przyłączona do Królestwa Polskiego, do którego należała aż do I rozbioru w 1772 roku. Większość średniowiecznych obwarowań rozebrana została w XIX wieku. Duże zniszczenia przyniosła także II wojna światowa.
Architektura
Miasto założono na umiarkowanym wzniesieniu, ulokowanym pomiędzy rzekami Jesionką na południu i Sandelą na północy, które zasilały fosę otaczającą Lubawę, przy czym fosa mogła tworzyć w niektórych miejscach większe zbiorniki wodne po zachodniej stronie miasta. U zbiegu obu rzek, poniżej miasta w północno – zachodnim narożniku, znajdował się młyn którego jazy mogły w razie potrzeby spiętrzać wodę w fosie oraz zbiornikach wodnych. Bezpieczeństwo młyna a także śluzy stanowiło jeden z ważniejszych punktów w obronie miasta.
Pierścień obwarowań otrzymał formę zbliżoną do wydłużonego na linii wschód – zachód owalu. Po stronie wschodniej z Lubawą graniczyło podzamcze zintegrowane z miastem oraz zamek biskupi, stanowiący już samodzielne dzieło obronne. Wewnątrz fortyfikacji miejskich Lubawa otrzymała regularnie rozplanowany układ z obszernym rynkiem z którego rogów wychodziły po dwie ulice. Blok wschodni jako większy posiadał dodatkowo dwie uliczki gospodarcze, a całość wiązała biegnąca wokół obwarowań ulica podmurna.
Łączna długość miejskich murów obronnych wynosiła około 1000 metrów. Ze względu na niedużą liczbę baszt, przypuszczalnie na całym obwodzie zwieńczone były blankowanym przedpiersiem i chodnikiem straży. Baszty miały formę wykuszową (łupinową), prostokątną, wysuniętą przed sąsiednie kurtyny, otwartą od strony wewnętrznej. Rozmieszczone były nieregularnie, prawdopodobnie z większym zagęszczeniem od najbardziej zagrożonych stron północnej i południowej. Przed głównym murem przebiegać mógł jeszcze zewnętrzny mur parchamu, ale najpewniej nie na całym obwodzie, a jedynie od północy lub południa, gdzie na przedpolu istniało miejsce do jego poprowadzenia.
Do miasta wiodły dwie bramy: od strony północnej Niemiecka, zwana także Iławską, oraz od strony południowo – zachodniej Bratiańska. Funkcjonowała także brama czy też furta Polska, która prowadziła od południa do podzamcza biskupiego zamku, a stamtąd kolejnym przejściem po północnej stronie kościoła farnego do miasta. Wszystkie bramy umieszczone były na wylotach głównych ulic przecinających Lubawę, które łączyły się z narożnikami centralnie ulokowanego, czworobocznego rynku. Dwie główne bramy prawdopodobnie składały się z podwójnego zespołu: bramy zewnętrznej z mostem zwodzonym nad fosą, być może z flankującymi okrągłymi basztami na linii muru parchamu, oraz z właściwej wieży bramnej w linii głównego muru obronnego.
Stan obecny
Do czasów współczesnych dotrwały fragmenty głównego muru obronnego oraz częściowo dwie baszty, które w XVIII i XIX wieku przebudowano na domy mieszkalne. Odcinek ten znajduje się po południowej stronie kościoła farnego św. Anny. Nie zachowały się żadne pozostałości po trzech bramach miejskich, ale ich lokalizację nadal wyraźnie zaznaczają trzy ulice prowadzące do Lubawy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Czubiel L., Domagała T., Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur, Olsztyn 1969.
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Löbau, red. J.Heise, Danzig 1895.