Historia
Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o ziemi lubawskiej odnotowana została w 1216 roku. Musiała więc już wówczas funkcjonować osada Lubawa (Lubavia, Löbau), zniszczona wraz z zamkiem przez Jaćwingów w 1269 roku. Biskup Hermann wydał na początku XIV wieku dla odbudowanego miasta przywilej lokacyjny, odnowiony w 1326 roku. Budowę murowanego kościoła farnego rozpoczęto niedługo później, około 1330 roku.
W okresie późnego średniowiecza kościół był kilkakrotnie niszczony i odbudowywany, choć prawdopodobnie okres XV-wiecznych wojen polsko – krzyżackich przetrwał bez większych strat. W krótkim odstępie czasu miasto i kościół spłonęły w 1533 i w 1545 roku. Po pierwszym pożarze zniszczenia musiały być nieduże, gdyż kościół został ponownie konsekrowany przez biskupa już w 1534 roku, ale po drugim pożarze prace budowlane zostały zakończone dopiero około połowy XVI wieku za biskupa Hozjusza.
W 1581 roku do nawy dobudowana została kaplica św. Barbary, ufundowana przez Magdalenę Mortęską. Większe remonty przeprowadzono również na początku XVII wieku, gdy została dobudowana zakrystia oraz przebudowany szczyt wschodni. Kolejne remonty miały miejsce w 1778 i w 1858 roku.
Architektura
Kościół uzyskał stosunkowo prosty układ przestrzenny jak na miejską farę. Został wybudowany na rzucie prostokąta o szerokości 16,4 metrów i długości 32,4 metrów, bez wydzielonego zewnętrznie z bryły prezbiterium, ze znajdującą się od strony zachodniej czworoboczną wieżą o wymiarach 7,9 x 9,6 metra. W jej przyziemiu umieszczona została otwarta kruchta. Kolejna kruchta dostawiona została na późniejszym etapie, ale jeszcze w okresie średniowiecza, po stronie północnej korpusu, na wysokości trzeciego przęsła od zachodu.
Elewacje korpusu zostały od zewnątrz wzmocnione uskokowymi przyporami, w narożach usytuowanymi pod skosem, a w pozostałych miejscach prostopadłymi do ścian. Przypory udekorowano wąskimi blendami i sterczynami. Mury podzielono oknami ostrołukowymi, ozdobiono je także tynkowanym fryzem pod okapem i dwoma gzymsami, przechodzącymi zarówno przez przypory jak i przez elewacje wieży. Ta ostatnia została bogato ozdobiona romboidalną dekoracją utworzoną z zendrówek oraz tynkowanym fryzem opaskowym. Nad całą nawą rozłożono dach dwuspadowy, oparty od wschodu na szczycie zdobionym otynkowanymi wnękami, a od zachodu na dwóch małych półszczytach z ostrołucznymi blendami.
Wnętrze korpusu nawowego kościoła, pomimo opięcia przyporami, prawdopodobnie przykryte zostało jedynie drewnianym stropem. Być może sklepienie było początkowo planowane, ale jego rozpięcie nad tak szeroką nawą raczej wymagałoby umieszczenia wewnątrz filarów. Przesklepione krzyżowo zostało natomiast przyziemie wieży, otwarte z dwóch stron arkadami, wykorzystywanymi w trakcie procesji, z powodu małej ilości miejsca wokół usytuowanego przy miejskich murach obronnych kościoła. Wewnętrzne elewacje korpusu urozmaiciły wysokie wnęki z profilowanymi uskokami ostrołucznymi archiwoltami, przeznaczone na otwory okienne.
Stan obecny
Kościół należy grupy dużych, niesklepionych budynków sakralnych. Miejski charakter odzwierciedlony w nim został przez wielkość oraz wyszukany i zróżnicowany projekt zewnętrznych i wewnętrznych powierzchni ścian z dużą ilością dobrze wyważonych elementów pionowych i poziomych. Kościół zachował układ i bryłę z okresu gotyku, za wyjątkiem nowożytnych aneksów (zakrystia ze skarbcem i kaplica) po południowej stronie korpusu oraz małej przybudówki przy kruchcie po stronie północnej. Obniżona została także o około 1 metr kalenica dachu. Niestety przekształcony został szczyt wschodni, główny element dekoracyjny średniowiecznego kościoła, oryginalne są jedynie dwa małe półszczyty zachodnie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Löbau, red. J.Heise, Danzig 1895.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.