Historia
Spichlerz czy też magazyn zwany Domem Solnym lub Domem Zbożowym, wzniesiony został obok murów obronnych w latach 30-tych XVI wieku. Prace rozpoczęto w 1537 roku, po wykupieniu przez radę miejską terenu między bramami miejskimi, należącego do niejakiego Ludwiga Flössela. Teren ten pierwotnie służył do składowania przywożonej do miasta soli, od której budowla otrzymała swą nazwę (Lubań uzyskał bardzo dochodowy przywilej solny już w 1291 roku, dzięki czemu rada miejska posiadała wyłączność na handel solą). Ukończenie budowy nastąpiło w 1539 roku. Początkowo Dom Solny miał służyć do magazynowania zboża, składowano w nim też zapasy na wypadek wojen lub zaraz, ale odgrywał ponadto rolę jako część systemu obronnego miasta.
W 1554 roku budynek po raz pierwszy doznał uszkodzeń w trakcie wielkiego pożaru miasta. W 1556 roku spichlerz został podwyższony o jedno piętro, a po raz kolejny jego mury zostały podniesione w 1698 roku, przy czym zawaleniu uległo w czasie prac sklepienie jakie zamierzano wówczas osadzić na nowym piętrze. Ze względu na swoje bezpieczne usytuowanie Dom Solny był jedną z nielicznych budowli które przetrwały pożary miasta w 1659 i 1760 roku. W 1807 roku w czasie wojen toczonych przez Napoleona w murach magazynu zostało założone więzienie dla żołnierzy, a w pierwszej połowie XX wieku służył on za remizę strażacką.
Architektura
Spichlerz usytuowany został na wzniesieniu w zachodniej części miasta, na terenie parchamu obwarowań, czyli pomiędzy wyższą (wewnętrzną) a niższą (zewnętrzną) linią murów obronnych, pomiędzy bramą Bracką i Zgorzelecką. Lokalizacja ta spowodowana była względami bezpieczeństwa pożarowego, gdyż wysokie mury skutecznie odgradzały budynek od w większości drewnianej, łatwopalnej zabudowy miasta, a także chroniły przed zalaniem w razie opadów i powodzi.
Dom Solny wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 33,8 x 18,4 metra z nieregularnego kamienia bazaltowego i polnych otoczaków łączonych wapienną zaprawą z domieszką gliny, ze ścianą północną współtworzoną przez wewnętrzny mur obronny. Ostatecznie osiągnął wysokość 22 metrów, mieszcząc cztery kondygnacje i poddasze, przykryte dwuspadowym dachem opartym na trójkątnych szczytach. Liczne ale niewielkie otwory okienne na zachodniej, południowej i północnej stronie, w razie potrzeby mogły być wykorzystywane jako strzelnice. Utworzone zostały w regularnych odstępach, w tych samych osiach. Całkowicie pozbawiona otworów była jedynie ściana wschodnia, sąsiadująca z murem obronnym. Gładkie, surowe elewacje zewnętrzne, ze względu na utylitarne przeznaczenie budynku, pozbawione były dekoracji.
Wewnątrz wszystkie stropy magazynu otrzymały drewnianą konstrukcję i wspierały się na drewnianych słupach. Poszczególne poziomy połączyły schody w formie drabin opartych o belki stropowe. We wnętrzu lubańskiego magazynu zamontowany był dźwig umożliwiający załadunek lub rozładunek towarów. Pierwotnie na poziomie parteru musiały się znajdować również pomieszczenie dla pisarza oraz waga. Główne wejście w postaci dwóch identycznych, zamkniętych odcinkowo portali, przesklepionych kamiennymi ciosami, utworzone zostało po północnej stronie budynku.
Stan obecny
Dom Solny choć położony na terenie często trapionego pożarami miasta i przekształcany w okresie nowożytnym, to zachował się w relatywnie dobrym stanie, będąc jedną z nielicznych zachowanych budowli tego typu na terenie Polski. Wyróżnia się znacznymi gabarytami i surowymi, nieotynkowanymi elewacjami zewnętrznymi. Wnętrza górnych kondygnacji znajdują się w stanie zbliżonym do pierwotnego, a więc nakryte stropami i przedzielone drewnianymi słupami. Przyziemie zostało kilkukrotnie przekształcone, przez co dzieli się dziś na magazynową część północną i mniejsze pomieszczenia w części południowej. Nie zachowały się żadne elementy wyposażenia, poza prostą, drewnianą obudową urządzenia, które być może służyło do transportu zboża na poddaszu. Niestety zabytek obecnie pozostaje niezagospodarowany, a teren wokół niego w dużej części służy jako parking.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Dom Solny, E.Sawińska, nr 4255, Lubań 2000.
Tekiela Ł., Mury obronne. Dom Solny, Lubań 2014.