Historia
Wieś Łobdowo (pierwotnie Lobedau, Lowdaw, Labedow) założona została około 1303 – 1309 roku przez komtura Chełmna, Günthera von Schwarzburg, natomiast jej kościół farny wzniesiono w drugiej lub trzeciej ćwierci XIV wieku. Wiadomo, iż w 1372 roku uposażony był czterema włókami ziemi, musiał więc zostać zbudowany przed tą datą. Wiadomo również, iż jego wieża powstawała w trzech osobnych, choć bliskich czasowo etapach.
Na początku XV wieku kościół został zniszczony w trakcie wojny polsko – krzyżackiej. W 1414 roku jego szkody wyceniono na średniej wielkości sumę około 180-200 grzywien. Ponownie wymieniony został w 1445 roku, w dokumencie zgodnie z którym parafianie z Łobdowa mieli zebrać się w sąsiedniej wsi Mockynwaldt, aby wraz z miejscową wspólnotą odbyć synod. Kościół w Łobdowo najpewniej nie nadawał się wówczas jeszcze do użytku. Naprawy prowadzono do około 1450 – 1451 roku, kiedy to ścięto drewno użyte do budowy więźby dachowej nawy.
W drugiej połowie XVII wieku kościół zatracił funkcję parafialną, stając się filią świątyni we Wrockach. Zapewne miało to związek ze zniszczeniami z okresu wojen polsko – szwedzkich, bowiem w 1665 roku kościół musiał zostać poddany remontowi. Wcześniej, przed połową XVII wieku miała też zostać odbudowana częściowo zawalona wieża, ale jej uszkodzenie wynikało ze względów strukturalnych. Prace przy dachu wieży prowadzono też w 1747 roku, a kolejne naprawy w 1811 roku. W 1835 roku ponownie erygowano w Łobdowie parafię. Ostatnie prace konserwatorskie prowadzono w latach 2011 – 2013.
Architektura
Kościół został zbudowany z cegły oraz z kamienia polnego w dolnych partiach, przy czym elewacje urozmaicono w niektórych miejscach, umieszczając w zaprawie drobne bryły rudy darniowej. W połowie XV wieku składał się z prostokątnej nawy o wymiarach 17,4 x 10,1 metra, bez wydzielonego zewnętrznie prezbiterium, oraz zakrystii przy wschodniej części ściany północnej, w pobliżu której od zachodu umieszczono kruchtę. Na osi fasady zachodniej usytuowana została XIV-wieczna, masywna, czworoboczna wieża wielkości 7,7 x 8,1 metra.
Korpus kościoła wzmocniony został stosunkowo cienkimi, narożnymi przyporami, ale z powodu usytuowania zakrystii przy północno – wschodnim narożniku, tamtejszą przyporę nietypowo przesunięto bliżej środka wschodniej elewacji. Przypora południowo – wschodnia jako jedyna umieszczona została pod skosem, zachodnie natomiast prostopadle do osi kościoła. Oświetlenie zapewniły trzy ostrołuczne, niskie, obustronnie rozglifione okna w ścianie południowej oraz dwa okna w ścianie wschodniej, podczas gdy krótka ściana północna pozostała pełna. Skromną dekorację murów zapewnił tynkowany fryz pod okapem dachu.
Elementem wyróżniającym kościół uczyniono piękny, schodkowy szczyt wschodni. Podzielony został on na pięć osi przez wysmukłe, przekątnie ustawione lizeny, przechodzące w sterczyny i zwieńczone murowanymi dwuspadowymi daszkami opartymi na miniaturowych szczycikach. Przestrzenie między lizenami podzielono sześcioma rzędami drobnych, ostrołucznie zamkniętych blend, dekorowanych różnorodnymi motywami geometrycznymi, zgrupowanych parami w pięć kolumn. Środkowa kolumna w dolnej części szczytu oparta została na niewielkim, ostrołukowym oknie, natomiast pomiędzy każdą sterczyną umieszczono małą wimpergę z kolistym otworem. Szczyt oddzielono od ściany wschodniej fryzem zdobionym motywem czwórliścia. Zarówno forma szczytu, jak i motyw fryzu zostały zaczerpnięte z kościoła św. Katarzyny w Brodnicy.
Wieża została przebudowywana, najpewniej z powodu katastrofy budowlanej spowodowanej zbytnim obciążeniem ścian lub nieodpowiednim posadowieniem fundamentów. Dlatego też od północnego – wschodu wzmocniono ją wydatną, pięciouskokową przyporą, a elewację zachodnią ozdobiły nieregularnie rozmieszczone otwory okienne i blendy, pierwotnie przypuszczalnie rozmieszczone bardziej symetrycznie (elewacja południowa zachowała już regularny układ). Nie zostały utworzone żadne podziały poziome, jedynie najwyższą, najpóźniej zbudowaną kondygnację z przeźroczami wydobywającymi dźwięk dzwonów pomniejszono za pomocą odsadzki muru. W przyziemiu wieży utworzona została kruchta, połączona z nawą kościoła i przykryta sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Na piętrze wieża połączona była przejściem z emporą w nawie.
Stan obecny
Kościół posiada dziś układ przestrzenny oraz bryłę prawie identyczne jak w średniowieczu, jedynie przestrzeń między kruchtą i zakrystią wypełnił nowożytny aneks, a kruchtę przekształcono w kaplicę z nowożytnym sklepieniem. Najstarszym elementem kościoła jest wieża, której narożnik północno – zachodni musiał zostać odbudowany w XVI lub XVII wieku, ale w formie gotyckiej, przy wykorzystaniu pierwotnych cegieł. Portal w przyziemiu wieży pochodzi z XV wieku, częściowo jednak został przemurowany w późniejszym okresie. Najważniejszym elementem kościoła jest szczyt wschodni, jeden z najokazalszych pośród wiejskich kościołów farnych ziemi chełmińskiej. Cennym elementem jest również zachowana XV-wieczna więźba dachowa nad nawą. W trakcie ostatnich prac renowacyjnych oczyszczono wschodnią elewację wieży, w szczycie wschodnim odsłonięto i zrekonstruowano zachowane wykroje rysunków maswerkowych blend oraz zrekonstruowano ornament fryzu wokół kościoła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Strasburg, red. J.Heise, Danzig 1891.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom XI, zeszyt 19, powiat wąbrzeski, red. T.Chrzanowski, M.Kornecki, Warszawa 1967.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.
Piaskowska B., Prarat M., Zimna-Kawecka K., Historia budowlana kościoła w Łobdowie w świetle badań architektonicznych. Przyczynek do techniki wznoszenia i przekształceń kamienno-ceglanych średniowiecznych, wiejskich świątyń ziemi chełmińskiej, „Wiadomości Konserwatorskie”, 67/2021.