Historia
W 1330 roku wielki mistrz krzyżacki Dietrich von Altenburg nadał wsi Lipinki (pierwotnie Weykersdorf, Wäckersdorf, następnie Lippinken) akt lokacyjny. W przywileju tym sześć wolnych włók ziemi przydzielonych zostało miejscowemu plebanowi, co pozwoliło w drugiej połowie XIV wieku podjąć budowę murowanej świątyni. Prace prowadzono co najmniej w dwóch etapach, wpierw wznosząc korpus, a następnie zakrystię (prawdopodobnie początkowo nie chciano zakłócać bogatych elewacji zewnętrznych korpusu kościoła aneksami, ale później względy praktyczne wzięły górę nad dekoracyjnością).
W 1414 roku kościół został splądrowany przez wojska polskie w trakcie wojny z zakonem krzyżackim, choć najpewniej uniknął zniszczeń strukturalnych. Pożar z pierwszej połowy XVII wieku zniszczył plebanię, przez co kościół utracił rangę farnego i stał się filią Płowęża, a następnie do końca XVII stulecia Skarlina. Zapewne w związku z ponownym powołaniem parafii, na początku XVIII wieku do korpusu kościoła dobudowana została wieża. Odnowiono też wszystkie zwieńczenia ścian i górne partie szczytowe. Następnie w XIX wieku wstawiono aneks miedzy kruchtę a zakrystię. Gruntowny remont zabytku przeprowadzono w latach 1902 – 1912.
Architektura
Kościół wymurowano w dolnej partii z kamienia polnego, a od wysokości parapetów okiennych w górę z cegły w wiązaniu gotyckim. W średniowieczu układ przestrzenny kościoła był bardzo prosty, składał się bowiem tylko z prostokątnego korpusu o długości 23,2 metrów i szerokości 10,7 metrów, przy którego wschodniej części ściany północnej dobudowana została niewielka zakrystia (nie zlicowana ze ścianą wschodnią). Prezbiterium nie zostało wyodrębnione zewnętrznie z bryły kościoła.
Mury kościoła nie zostały opięte przyporami, nie był on więc przeznaczony do podsklepienia. Bogato udekorowano natomiast wszystkie elewacje zewnętrzne, rozdzielone gęstym rytmem ostrołukowych blend, rozmieszczonych naprzemiennie z oknami o podobnym wykroju (każde okno zostało oflankowane co najmniej jedną płyciną). Z niewiadomych względów mniejsze i przesunięte ku górze utworzono jedyne okno wschodnie (być może przewidywano już w chwili budowy, że znajdzie się tam spory ołtarz). Wszystkie okna i blendy utworzono w ceglanej części ścian.
Dwuspadowy dach korpusu ograniczono od wschodu i zachodu szczytami. Wschodni szczyt siedmioosiowy podzielono ciągłymi blendami o ostrołucznych zamknięciach, rozmieszczonymi w układzie piramidalnym. Blendy wertykalnie rozdzielone zostały trójkątnymi w przekroju filarkami, pierwotnie zapewne przechodzącymi do formy sterczyn.
Stan obecny
Kościół zachował wszystkie najważniejsze elementy średniowiecznej konstrukcji, ale nie uniknął na przestrzeni wieków nowożytnych przekształceń. Z tych ostatnich najbardziej rzuca się w oczy niska wieża zachodnia oraz aneks pomiędzy zakrystią a przypuszczalnie późnośredniowieczną kruchtą (z przebudowanym szczytem). Niestety w barokowej stylistyce zmodyfikowany został szczyt wschodni korpusu, a zachodni przekształcony i jeszcze przysłonięty wieżą. Przetrwały natomiast gotyckie elewacje z bogatym układem blend i okien, prawdopodobnie wzorowanym na kościele w Ostrowite.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół par. rzym.-kat. pw. Apostołów Piotra i Pawła, K.Soczewica, nr 611, Lipinki 2000.
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Löbau, red. J.Heise, Danzig 1895.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.