Historia
Parafia w Łękach funkcjonowała od 1373 roku, od czwartej ćwierci XIV wieku musiał więc we wsi znajdować się pierwszy kościół. Kolejny, późnogotycki kościół parafialny św. Bartłomieja zbudowany został około 1484 roku, a w 1487 roku przeprowadzono jego konsekrację. W tym czasie miejscowość była własnością Zakliki Małogórskiego herbu Dwóch Piór. W 1595 roku miała w niej przy kościele funkcjonować szkoła, a od 1608 roku szpital dla ubogich. W okresie wczesnonowożytnym kościół był rozbudowywany: w XVII wieku dodano murowaną zakrystię, a w XVIII wieku dostawiono wieżę. Gruntowny remont kościoła przeprowadzono w 1924 i 1932 roku. Po II wojnie światowej zabytek odnowiono w 1966 roku. Wykonano wówczas między innymi nową polichromię wnętrza.
Architektura
Kościół powstał jako budowla jednonawowa, wykonana z drewna modrzewiowego, wzniesiona w konstrukcji zrębowej na podwalinie wiązanej w węgłach na zamek, z oszalowanymi następnie ścianami. Bryłę utworzono z prostokątnej w planie nawy oraz z węższego, zamkniętego trójbocznie prezbiterium na wschodzie. Prawdopodobnie już w chwili budowy po północnej stronie prezbiterium znajdowała się drewniana zakrystia.
Konstrukcja wieńcowa (zrębowa) w kościele św. Bartłomieja (podobnie jak w innych XV-wiecznych kościołach z rejonu Małopolski) kształtowana była w charakterystyczny sposób, nieznacznie zwężając się ku górze poszczególnych wieńców, co w efekcie dawało widoczne, zwłaszcza w górnych partiach zrębu, pochylenie zewnętrznego lica ku wnętrzu budowli. Sposób łączenia wieńców w narożach był zróżnicowany, ale połączeniom tym towarzyszył zawsze tzw. kryty czop, czyli element usztywniający dodatkowo samo wiązanie. Był to podstawowy czynnik wyróżniający wczesnośredniowieczną, prymitywną konstrukcję od stosowanej przez zawodowych cieśli z okresu dojrzałego gotyku.
W kościele zastosowano system więźbowo – zaskrzynieniowy, w którym rozstaw poszczególnych kozłów krokwiowych dostosowany został do szerokości prezbiterium, w ten sposób, że spodnie belki więzara wsparte były w prezbiterium na najwyższym wieńcu ścian. Z tego powodu szersza nawa nie dawała oparcia więźbie, co wymuszało przedłużenie górnych partii ścian prezbiterium na nawę, aż do ściany zachodniej kościoła. W ten sposób na przedłużonych belkach ścian prezbiterium uzyskano oparcie dla więźby nad nawą. Wewnątrz kościoła boczne, szersze od prezbiterium części nawy robiły wrażenie jakby były przykryte obniżonym stropem, wyglądającym jak zawieszona skrzynia.
Więźbę dachową kościoła utworzono w systemie storczykowym, dwujętkowym, ze storczykiem w co drugim wiązarze zawieszonym na jednej parze zastrzałów i dwóch jętkach. Storczyki osadzono na podwalinie oraz wzmocniono długimi zastrzałami o formie krzyży św. Andrzeja. W systemie konstrukcyjnym więźby dachowej znaczną rolę odgrywały też zaczepy, czyli elementy zabezpieczające przed zsunięciem się konstrukcji więzów krokwiowych. Były to pionowe bierwiona zakończone czopem przytrzymywanym drewnianym kołkiem przechodzącym na wskroś przez belkę i czop. Wnętrze nawy wsparto na sześciu słupach i nakryto stropami płaskimi.
Stan obecny
Prezbiterium i szersza nawa zachowały do dziś swój pierwotny gotycki charakter, lecz od zachodu znajduje się obecnie XVIII-wieczna, barokowa wieża, a od północy nowożytna, murowana zakrystia. W kościele zachowały się dwa gotyckie portale ostrołukowe z końca XV wieku (południowy w nawie oraz w prezbiterium wiodący do zakrystii), ale niestety w 1932 roku usunięty został portal z datą budowy kościoła. Na belkach więźby dachowej przetrwały ciesielskie znaki montażowe. Wystrój i wyposażenie kościoła jest nowożytne, polichromie współczesne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny p.w. św. Bartłomieja, M.Grabski, nr 5309, Łęki Górne 1996.
Brykowski R., Kornecki M., Drewniane kościoły w Małopolsce południowej, Wrocław 1984.
Cisowski B., Duda M., Szlak architektury drewnianej. Małopolska, Kraków 2005.