Historia
Zlokalizowana przy przeprawie przez Kaczawę, na skrzyżowaniu średniowiecznych szlaków handlowych, Legnica początkowo była podgrodziem kasztelańskiego grodu, stanowiącego od początku XIII wieku siedzibę książąt śląskich. W 1248 roku podgrodzie wraz z zamkiem zaczęło pełnić rolę stolicy księstwa legnickiego, a w 1252 uzyskało prawa miejskie. Zapewne miało to wpływ na decyzję o budowie obwodu miejskich murów obronnych, wzniesionych około lat 1281-1326. Po wielkim pożarze miasta z 1338 roku, wraz z powiększeniem jego obszaru od południa, wschodu i zachodu, podjęto budowę drugiego pasa murów obronnych. Zezwolenie na jego wzniesienie wydał w 1345 roku książę Wacław.
W okresie wojen husyckich przeprowadzono w latach 1428-1432 prace nad umocnieniem obwarowań, gdyż dotychczasowe mury, uszkadzane przez pożary oraz powodzie, nie odnawiane prawie od stu lat, były słabe, a fosy za wąskie. Być może dzięki tym renowacjom, gdy po zniszczeniu sąsiednich miast Chojnowa, Lubania i Złotoryi husyci stanęli w 1430 roku pod Legnicą, miasto zdołało się obronić i zniszczeniu uległy jedynie nieobwarowane przedmieścia. Nie podniosło natomiast obronności wielkie działo zakupione w Norymberdze przez księcia Ludwika II, a odkupione przez mieszczan za 330 węgierskich florenów. Jego rola była bardziej dekoracyjna i reprezentacyjna.
W pracach fortyfikacyjnych i podnoszeniu obronności miasta ważny udział mieli mieszczanie i okoliczni chłopi. W okresach zwiększonego niebezpieczeństwa opłacali oni nadzwyczajny podatek wojenny. Dla przykładu w 1413 roku ściągnięto 1000 grzywien groszy, w roku następnym 2909 grzywien, a parę lat później ściągnięta suma wzrosła do 3600 grzywien. Do udziału w obronie miasta zobowiązany był każdy mieszkaniec, do posiadania zaś własnej broni i umiejętności władania nią każdy mistrz cechowy i właściciel domu. Już w XIV wieku istniał w Legnicy arsenał miejski, a broń i uzbrojenie znajdujące się w domach mieszczańskich były ujęte w ewidencji władz miejskich. Kiedy w 1427 roku podjęto przygotowania do obrony przed husytami, miasto obok znacznej liczny żołnierzy zaciężnych wystawiło 40 dobrze uzbrojonych strzelców, wyprzedzając pod względem gotowości obronnej inne najznaczniejsze miasta śląskie.
W pierwszej połowie XVI wieku za panowania księcia Fryderyka II, kiedy Turcy po pobiciu Węgier w 1529 roku zagrozili królestwu czeskiemu i miastom Śląska, nastąpił kolejny etap rozbudowy fortyfikacji. Do 1533 roku poszerzono fosy, umocniono bramy miejskie i podwyższono obwałowania. Realizacja tych prac budowlanych podniosła co prawda obronność miasta, lecz pociągnęła za sobą całkowite zniszczenie budowli znajdujących się w pobliżu obwarowań. Zburzony został klasztor benedyktynek, kolegiata św. Grobu i klasztor bernardynów. Prace kontynuowano jeszcze do 1547 roku, ale nie zostały one wówczas w całości zrealizowane.
W XVII wieku następowały kolejne rozbudowy i modernizacje fortyfikacji związane z postępującym rozwojem broni palnej. Wprowadzono wówczas nowożytne umocnienia bastionowe. W połowie XVIII wieku rozpoczęło się stopniowe rozbieranie przestarzałych średniowiecznych murów obronnych. Początkowo usunięto umocnienia zewnętrzne, w miejsce których mieszczanie utworzyli ogrody. Po 1860 roku fortyfikacje rozebrano prawie całkowicie. Zachowały się tylko bramy Głogowska i Chojnowska oraz fragmenty murów.
Architektura
Obwód murów miejskich wzniesiono na planie wydłużonego owalu z dłuższymi bokami na linii północny – wschód, południowy – zachód. Od strony wschodniej miasto ochraniała rzeka Kaczawa wraz z jej odnogami, rozlewiskami i podmokłymi terenami. Po stronie północnej natomiast w nieco dalszej odległości bieg swój miała Czarna Woda, wpadająca do Kaczawy na północnym – wschodzie.
Mury miejskie zbudowane były z cegły, posiadały znaczną grubość około 2 metrów i wysokość 5,5-6 metrów. W ich koronie znajdował się chodnik dla obrońców chroniony przedpiersiem z krenelażem. Mury wzmocnione były 26-30 czworobocznymi basztami, rozmieszczonymi dość nieregularnie po całym obwodzie, najgęściej od najbardziej zagrożonej strony południowo – zachodniej i zachodniej. Umieszczone tam były w odległości parudziesięciu metrów od siebie, czyli w odległości skutecznego strzału z kuszy i wysunięte o parę metrów przed lico muru by umożliwić ostrzał boczny. Baszty były wyższe o jedną kondygnację od muru obronnego, początkowo zwieńczone podobnie jak on krenelażem, później w większości zastępowanym czterospadowymi dachami.
Do miasta prowadziły cztery bramy: Złotoryjska od południa, Chojnowska od zachodu, Głogowska w pobliżu zamku od północy i Wrocławska od północnego – wschodu. Były też dwie furty: Tumska (Rycerska) na północy, niedaleko zamku i Nowa na południowym – wschodzie. Portale bramne umieszczono w czworobocznych basztach bramnych, wyższych i masywniejszych od regularnych baszt, przy czym główne bramy w XV wieku wzmocniono przedbramiami, składającymi się z szyi bramnych zakończonych dwoma basztami flankującymi przejazd. Całość fortyfikacji połączona była w części północnej z murami zamkowymi, które oddzielone były od miasta własną fosą.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachowały się bramy Głogowska na ulicy Nowej, nieopodal zamku, oraz brama Chojnowska przy skrzyżowaniu ulic Chojnowskiej i Gwarnej. Widoczne są również niewielkie fragmenty muru obronnego przy bramie Chojnowskiej oraz basteja na rogu pl. Warzywnego i ul. Piastowskiej. Obydwie wieże bramne zostały częściowo przebudowane, zwłaszcza ich elewacje poprzebijano dużą ilością nowożytnych otworów okiennych. Ponadto wnętrze wieży bramy Chojnowskiej zostało doszczętnie zniszczone w trakcie pożaru z 1917 roku.
pokaż bramę Głogowską na mapie
pokaż bramę Chojnowską na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Legnica. Monografia historyczna miasta, red. M.Haisig, Warszawa 1977.
Przyłęcki M., Miejskie fortyfikacje średniowieczne na Dolnym Śląsku. Ochrona, konserwacja i ekspozycja 1850 – 1980, Warszawa 1987.
Przyłęcki M., Mury obronne miast Dolnego Śląska, Wrocław 1970.