Historia
Zamek wzniesiony został przez króla Kazimierza Wielkiego w XIV wieku, prawdopodobnie między 1357 a 1370 rokiem. W 1357 roku odnotowana została pierwsza wzmianka o łęczyckim castrum, ale zapewne odnosiła się ona jeszcze do starszego grodu w Tumie pod Łęczycą. Prace musiały być ukończone albo zaawansowane w 1364 i 1365 roku, gdyż wówczas dwukrotnie na zamku przebywał Kazimierz Wielki, a parę lat później w drodze z Kalisza do Krakowa również Ludwik Węgierski.
Zamek był rezydencją królewską, a następnie siedzibą starosty łęczyckiego. W roku 1406 został spalony przez Krzyżaków, lecz po niedługim czasie udało się go odbudować. Już w 1409 roku zjawił się w Łęczycy król Władysław Jagiełło, by wziąć udział w naradzie, na której podejmowano decyzje w związku ze zbliżającą się wojną z Zakonem. Sam król przebywał na zamku w Łęczycy wielokrotnie, przeszło 35 razy. W 1410 roku po bitwie pod Grunwaldem więziono w nim jeńców wojennych, oczekujących na dostarczenie okupu. W następnych latach czterokrotnie odbywały się w Łęczycy sejmy, a warownia stała się siedzibą następnego króla, Kazimierza Jagiellończyka, podczas kolejnej wojny z Zakonem. W tym czasie kilkukrotnie przyjmowano na zamku zagraniczne poselstwa.
Zamek łęczycki został naprawiony i rozbudowany w latach 1524-1537 przez starostę Mikołaja Russockiego, który przekształcił tzw. dom stary, a następnie w 1563 roku przez starostę łęczyckiego Jana Lutomirskiego. W trakcie tych robót, oprócz wzmocnienia i nadbudowy istniejących elementów, otrzymał on tzw. dom nowy w narożniku północno-zachodnim. Walory obronne zamku sprawdziły się w czasie wojen szwedzkich, kiedy w 1655 roku miasto zajęte uprzednio przez Szwedów zdobyli Polacy, a załoga szwedzka broniąc się skutecznie w zamku przez 4 tygodnie doczekała odsieczy. Sytuacja powtórzyła się w roku następnym, z tym że Szwedzi skapitulowali. W czasie kolejnej wojny w 1705 roku roku zamek uległ całkowitej dewastacji.
W 1789 roku na zamku pomimo jego złego stanu, przechowywane było archiwum ziemskie. Pod koniec XVIII i w XIX wieku władze pruskie próbowały zabezpieczyć ruiny, ale nie powstrzymało to postępującej degradacji, pogłębionej przez wojska austriackie w 1809 roku. Ostatecznie doszło do zawalenia się wieży bramnej oraz częściowo głównej wieży zamkowej. Przez kolejne lata okoliczni mieszkańcy wykorzystywali pozostałości zamku jako źródło materiałów budowlanych. W 1967 – 1976 roku przeprowadzono odbudowę zabytku.
Architektura
Położony na wysokim na 5 metrów nasypie w południowo – wschodniej części obwarowań miejskich, zamek zajmował obszar ponad 2600 m2. Był to czworobok o wymiarach około 50 x 60 metrów z dwoma kurtynami prostymi i dwoma lekko załamanymi, wzmocnionymi od zewnątrz przyporami, przy czym do przypory północno – wschodniej i południowo – zachodniej dostawione zostały miejskie mury obronne. Oprócz narożników przyporami wzmocniono także kurtynę wschodnią, wznoszącą się nad bagnistą doliną Bzury. Grubość murów zamku dochodziła do 2 metrów, natomiast wysokość (bez krenelażu) do około 11 metrów. Od miasta oddzielała go fosa zasilana wodami rzeki, która zabezpieczała zamek i miasto od wschodu.
W południowo – zachodnim narożniku stanęła wieża główna, dołem kwadratowa o boku 9,5 metra, górą ośmioboczna. Można z niej było kontrolować wjazd do miasta od południa i jednoczenie bezpośrednią drogę do zamku od zachodu. Jej pierwotna wysokość wynosiła ponad 23 metry, przy czym wejście znajdowało się na wysokości 12,7 metrów i mogło być dostępne z korony murów obwodowych. W przyziemiu posiadała ciemne i duszne pomieszczenie, nie oświetlane ani jednym oknem. Wentylację zapewniały jedynie małe szczeliny w ścianach, a wejście prowadziło przez klapę z górnego piętra, po drabinie lub linie. Komora ta zapewne służyła za więzienie. Górna, ośmioboczna część podzielona była na dwie kondygnacje obronno – obserwacyjne z przejściem na chodnik w koronie murów. Komunikację pionową między nimi zapewniały schody ukryte w grubości muru.
W północnej części kurtyny zachodniej znajdowała się czworoboczna, wysunięta przed lico murów, podpiwniczona wieża bramna o wymiarach 9,8 x 10 metrów, do której prowadził zwodzony most. Zwrócona była w stronę miasta, w związku z czym zamek nie miał bezpośredniego wyjścia na tereny podmiejskie. Wieża bramna oprócz zwodzonego mostu zamykana była również na bronę, umieszczoną w zwieńczonym drewnianym stropem przejeździe bramnym. W grubości ściany północnej prawdopodobnie mieściły się schody prowadzące na wyższą kondygnację.
Na dziedzińcu przy wewnętrznej ścianie kurtyny wschodniej stanął dwu lub trójkondygnacyjny (początkowo nie podpiwniczony) dom o boku długości 35 metrów i 10 metrach szerokości, zwany obecnie „prochownią”, a dawniej „domem starym”. Początkowo prawdopodobnie miał on charakter zbliżony do wieży mieszkalnej. Na każdej z jego kondygnacji znajdowały się trzy pomieszczenia, zajmowane zapewne przez burgrabiego, pisarza i archiwum, ogrzewane kominkami i piecami kaflowymi. Z poziomu piętra prawdopodobnie istniało wejście na mury obwodowe zamku oraz dalej na mury miejskie. U schyłku średniowiecza narożnik południowo – wschodni zajmowała tzw. „wielka sala” o wymiarach 8 x 6 metrów i wysokości około 7 metrów, oświetlana od strony dziedzińca czterema dużymi ostrołukowymi oknami. W niej w XIV i XV wieku odbywały się posiedzenia sejmów królestwa. Poniżej na poziomie przyziemia usytuowana była izba sądowa o wysokości 3-4 metrów, sąsiadująca z wielką sienią po stronie północnej. Skrajną część północną zajmowały trzy kondygnacje podzielone na dwa trakty, które w XVI wieku zostały dodatkowo podpiwniczone. Na najwyższej kondygnacji budynku dwie komory przeznaczono na spichlerz.
Średniowieczny zamek posiadał zapewne również zabudowę drewnianą o funkcjach gospodarczych. Wiadomo, iż w XVI wieku narożnik północno – wschodni zapełniał drewniany budynek mieszczący kuchnię, piekarnię i spiżarnię, a narożnik przy wieży bramnej drewniany budynek w którym zatrzymywał się dwór królewski. Dziedziniec był zapewne brukowany lub moszczony drewnem. Przed zamkiem znajdowało się niewielkie podzamcze z drewnianą zabudową gospodarczą: stajniami, izbami służby, stodołą. Wiadomo, iż w XVI wieku ochraniał go drewniano – gliniany parkan, a zewnętrzną ochronę zapewniała fosa przez którą wiódł zwodzony most.
W drugiej połowie XVI wieku w narożniku północno – zachodnim zbudowany został tzw. dom nowy, powstały w oparciu o trzy starsze gotyckie ściany. Zostały one nadbudowane i wchłonęły dawny budynek bramny w efekcie czego powstała budowla o 26 metrach długości, mieszcząca trzy kondygnacje nadziemne z pomieszczeniami w przyziemiu zwieńczonymi sklepieniem krzyżowym, a w piwnicy kolebkowymi. Krzyżowo przesklepiono wówczas także sam przejazd bramny.
Stan obecny
Zamek został odbudowany w XX wieku, dlatego duża jego część jest dziś rekonstrukcją. Dotyczy to zwłaszcza górnej partii wieży głównej z neogotyckim pseudokrenelażem, budynku bramnego, korony murów obronnych po stronie zachodniej i częściowo południowej oraz domu północno – zachodniego. W znacznie zdegradowanej i przekształconej formie zachował się dawny budynek mieszkalno – reprezentacyjny przy kurtynie wschodniej. Obecnie na zamku mieści się muzeum, prezentujące ekspozycje dotyczące głównie historii regionu i powiązanej z nim sztuki ludowej. Godziny i terminy otwarcia oraz informacje o imprezach kulturalnych sprawdzić można na oficjalnej stronie zamku tutaj.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Pietrzak J., Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej, Łódź 2003.
Poklewski-Koziełł T., Zamek w Łęczycy, Łęczyca 1996.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 2, architektura obronna, Kalisz 2011.
Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.