Historia
Mury obronne w Łęczycy zostały wzniesione w latach 1350-1370. Ich budowa wiązała się z działalnością Kazimierza Wielkiego, który włączył Łęczycę do królestwa dopiero w szóstym dziesiątku XIV wieku. Obwarowania miejskie i związany z nimi zamek należały do obiektów, które powstały w ramach wielkich inwestycji zmierzających do odbudowy i przebudowy miasta po zniszczeniach z rąk krzyżackich w 1331 roku.
W trakcie przebudowy zamku prowadzonej w XVI wieku przez starostę Jana Lutomierskiego, przebudowano także krenelaż pobliskiego muru obronnego w formę krytego ganku. W 1603 roku dobudowany został do muru obronnego od strony miasta klasztor norbertanek, który pochłonął dłuższy odcinek obwarowań w południowo-zachodniej części obwodu. W połowie XVII wieku mury obronne ucierpiały w czasie wojen szwedzkich, a w końcu XVIII wieku były już zrujnowane. Najbardziej groziły zawaleniem bramy. Wydano wtedy pierwsze polecenia rozbiórek, które objęły zrujnowaną koronę murów i baszt.
W 1793 roku Prusacy zdecydowali przekształcić Łęczycę w twierdzę. Pierwszym zabiegiem był gruntowny remont murów średniowiecznych, które między innymi otrzymały szereg strzelnic artyleryjskich. Wojska napoleońskie utrzymywały twierdzę, ale w 1809 roku Austriacy rozpoczęli systematyczne burzenie obwarowań miejskich.
Architektura
Obwód murów obronnych zakreślał kształt prostokąta o zaokrąglonych narożnikach południowo-zachodnim i północno-zachodnim. Południowo-wschodni róg miasta zajmował zamek. Powierzchnia miasta w murach wynosiła ponad 9 ha, a długość linii obwarowań 1150 metrów. Mury od strony miasta obiegała uliczka przymurna, przerwana przez zamek i zespół dominikanów. Kościół dominikański przylegał mianowicie wschodnią ścianą prezbiterium bezpośrednio do muru obronnego. Także budynek klasztorny dostawiony został dłuższym bokiem do muru miejskiego, w odróżnieniu jednak od kościoła został on wzniesiony później.
Miejski mur obronny zbudowany został z cegły wiązanej w wątku polskim (gotyckim) i posadowiony na kamiennym fundamencie oraz wysokim cokole. Jego grubość wynosiła 1,5 – 2 metry, a od strony zewnętrznej miał 8 metrów wysokości. Zwieńczony był blankowanym krenelażem, w XVI wieku przerobionym na wschodnim odcinku w kryty ganek.
Linia obwarowań była wzmocniona dziewięcioma basztami, zgrupowanymi w północnym, zachodnim i południowym boku miasta, gdzie występowały w odstępach 50 – 60 metrów. Strona wschodnia i północno-zachodni narożnik miasta były pozbawione baszt. Obiekty te, prócz jednego, były prostokątne, wysunięte na zewnątrz linii muru obronnego i otwarte w kierunku miasta. Mierzyły w planie około 9 x 4 metry łącznie z grubością muru. Miały zatem proporcje wydłużone i były wysunięte przed mur obronny stosunkowo niewiele, bo na 2,1 – 3 metry. Wysokość i rodzaj zwieńczenia baszt nie są znane.
Odmienną formę uzyskała baszta w zachodnim boku miasta, przerobiona później na dzwonnicę kościoła farnego. W planie założona została na rzucie zbliżonym do kwadratu o boku około 8,5 metra i zamknięta murowanymi ścianami ze wszystkich stron. W jej południowej ścianie umieszczono rzadki w czternastowiecznych obwarowaniach miejskich na terenie Polski element – przesklepione schodki w grubości muru. Łączyły one zapewne chodnik bojowy na murze obronnym z dolną kondygnacją baszty, która pierwotnie nie miała bezpośredniego wyjścia na zewnątrz. Z historycznych planów miasta wynika, że była to jedyna baszta tego typu w Łęczycy. Stanowiła najsilniejszy punkt obrony w ciągu obwarowań miejskich.
Miasto miało pierwotnie dwie bramy: Krakowską od południa i Poznańską, czyli Toruńską od północy. Brama Poznańska wysunięta była na zewnątrz linii fortyfikacji, Krakowska występowała obustronnie przed mur obronny. Bramy mieściły się w niskich czworobocznych wieżach bramnych, prowadziły do nich mostki nad fosą, zapewne zwodzone. Były ponadto zamykane na wrota. Brama Krakowska nie była rozbudowywana, przy Poznańskiej natomiast plany i widoki nowożytne zanotowały dostawioną do jej zachodniego boku wieżę, dołem kwadratową, w części górnej ośmioboczną. Chociaż nie można wykluczyć, że była ona pierwotna, zapewne jednak powstała w wyniku rozbudowy bramy, może w XV wieku.
W XVI wieku przebito od wschodu nową bramę. Prowadziła na tzw. przygródek – własność zamkową w obrębie miasta. Zapewne stanowiła zwykły otwór w murze przykryty półkoliście. Od strony zewnętrznej miasto obiegała fosa, połączona z fosą zamkową. Napełniała ją wodą rzeka Bzura, osłaniająca miasto od strony wschodniej. Dodatkową ochronę mogły stanowić podmokłe i bagniste tereny w pobliżu rzeki po stronie północno – wschodniej.
Stan obecny
W zachodniej części obwodu zachowała się baszta miejska przerobiona w XVIII wieku na dzwonnicę. Ma w planie kształt prostokąta zbliżonego do kwadratu o boku 8,5-9 metrów i jest wysunięta obustronnie przed mur obronny. Na południe od wieży ciągnie się długi odcinek muru obronnego, otynkowany i stanowiący obecnie ścianę zewnętrzną dawnego klasztoru norbertanek. W południowej części pod odpadniętym tynkiem widnieje zarys blanki. Określa to rodzaj pierwotnego zwieńczenia oraz wskazuje, że mur zachował się pod tynkiem w pełnej wysokości i zapewne na znacznej długości. W odległości około 50 metrów na południe od baszty-dzwonnicy zachowała się w tym samym ciągu murów baszta prostokątna.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 2, architektura obronna, Kalisz 2011.
Widawski J., Miejskie mury obronne w państwie polskim do początku XV wieku, Warszawa 1973.