Historia
Budowa kościoła Wszystkich Świętych w Łaziskach Rybnickich przeprowadzona została przy wykorzystaniu drzew ściętych w 1466 roku. Prace budowlane nad nawą i prezbiterium przeprowadzono zapewne w 1467 roku, natomiast wieżę dobudowano w 1507 roku z drzew ściętych rok wcześniej. W 1560 roku wnętrze kościoła ozdobiono polichromią, a być może w 1579 roku miał miejsce bliżej nieznany pierwszy remont budynku.
Gruntowna renowacja kościoła przeprowadzona została w 1679 roku na koszt wiernych oraz właścicieli dóbr wodzisławskich, patronów światyni. W 1748 roku przebudowano górną część wieży, którą następnie zwieńczono barokowym hełmem, a w 1870 lub 1876 roku drewnianą zakrystię wymieniono na murowaną. Ponadto w drugiej połowie XIX wieku założono szalunki i pułapy oraz z powodu zwiększenia liczby wiernych powiększono nawę o przyziemie wieży. W 1905 roku wykonana została nowa wieżyczka na sygnaturkę.
W 1945 roku kościół został uszkodzony pociskiem artyleryjskim, których na szczęście nie eksplodował we wnętrzu. Zniszczona została jedynie wieżyczka na kalenicy. Ostatni gruntowny remont zabytku miał miejsce w latach 1999 – 2000. W jego trakcie odkryto na zrębie pod deskami szalunku dekorację malarską z 1560 roku.
Architektura
Kościół zbudowany został pośrodku wsi, na stoku wzniesienia opadającego ku leżącej na południu dolinie Olzy. Wzniesiono go z drewna jodłowego i dębowego (podwalina), w konstrukcji zrębowej, z układanych poziomo prostokątnych w przekroju bierwion, łączonych w narożach na nakładkę i jaskółczy ogon, bez ostatków. Utworzono w ten sposób zbliżoną w planie do kwadratu nawę (9,3 x 8,2 metra) oraz węższe od niej prezbiterium o trójbocznym zamknięciu po stronie wschodniej (5,1 x 5,8 metra). Po północnej stronie prezbiterium umieszczono małą zakrystię. Wieżę o wymiarach 7,8 x 8,1 metra dobudowano z drewna jodłowego w konstrukcji słupowo – ramowej. Przed jej dostawieniem fasada kościoła była prosta, z trójkątnym szczytem obitym gontem.
Nawę i prezbiterium kościoła przykryto bardzo wysokim i stromym dachem o wspólnej kalenicy dla obu części kościoła, przy czym nie zastosowano typowych zaskrzynień, popularnych w późnogotyckich, drewnianych kościołach małopolskich, także wznoszonych z pojedynczymi kalenicami. W Łaziskach zastosowano jedynie boczne podciągi wzdłużne (element konstrukcyjny zaskrzynień), jednak ściany nawy i prezbiterium otrzymały tą samą wysokość, zaś belki wiązarowe osadzono na oczepach ścian (górnych belkach ścian konstrukcji wieńcowej). Połacie dachu uzyskały różne kąty nachylenia nad nawą i prezbiterium, charakterystyczne dla najstarszych kościołów śląskich. Więźbę dachową utworzono w konstrukcji jętkowo – storczykowej, dostosowanej szerokością do prezbiterium (podobnie jak w kościołach małopolskich).
Oświetlenie kościoła zapewniały przypuszczalnie trzy małe okna w południowej ścianie nawy i kolejne od południa i wschodu w prezbiterium. Elewacja północna zgodnie ze średniowieczną praktyką była bez otworów. Prawdopodobnie wszystkie okna były zamknięcie dwuspadowo, a ich oboknia wykonano z pojedynczych kawałków drewna, przypominających glify w kościołach murowanych, podczas gdy przeważnie składały się z czterech prostych elementów (próg, nadproże i węgary). Wejście do nawy wiodło od południa oraz od zachodu. Mała i ciemna zakrystia połączona była z prezbiterium drzwiami z żelaznymi okuciami.
Wnętrze nawy rozdzielone zostało ośmiobocznym słupem z mieczami wiążącymi go z podciągiem wzdłużnym i belką wiązarową. Jego trzon ozdobiono ostorłukowymi spływami z uskokiem. Układ korpusu kościoła zapewne nie był nawiązaniem do popularnych w Czechach, Austrii i w Małopolsce murowanych kościołów dwunawowych, ale raczej chęcią budowniczych dobudowania dodatkowej podpory, mającej za zadanie podtrzymywać ciężar wysokiego dachu. Nawa i prezbiterium oddzielone zostały belką tęczową dekorowaną rozetami i ćwierćrozetami.
Stan obecny
Kościół w Łaziskach należy do najcenniejszych zabytków drewnianych na Śląsku. Za sprawą datowania dendrochronologicznego Aleksandra Koniecznego może być również uznany za jedną z najstarszych zachowanych świątyń w Polsce, a jego wieża za jedną z najstarszych dzwonnic. Do czasów współczesnych przetrwał XV-wieczny zrąb nawy i prezbiterium wraz z podciągami wzdłużnymi, za wyjątkiem kilku elementów wymienionych w trakcie remontów (część podwaliny, kilka bierwion w głównej części wschodniej i północnej ściany prezbiterium, fragment narożnika południowo – wschodniego nawy). Między wieżą a zachodnią ścianą nawy zachowała się konstrukcja gotyckiego szczytu, a nawet kilkanaście XV-wiecznych gontów. Ponadto oryginalna jest więźba dachowa, słup w nawie wraz z mieczami, belka tęczowa oraz podpierający ją południowy wspornik. Warto zwrócić uwagę na gotyckie okna wschodnie w prezbiterium oraz południowy portal nawy (obecnie w większości zasłonięty przez nową ościeżnicę). Wieża zachowała się w stanie pierwotnym za wyjątkiem barokowego hełmu oraz wymienianej w okresie nowożytnym izbicy. Późnym dodatkiem jest również murowana zakrystia, podcienia i wieżyczka na kalenicy. Wewnątrz zmieniono średniowieczny układ kościoła włączając do nawy przyziemie i piętro wieży, z czym związane było wycięcie w oryginalnej ścianie zachodniej nawy szerokich otworów. XIX-wiecznym dodatkiem jest chór muzyczny, natomiast okna najpewniej zostały powiększone.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kubik J., Kościoły drewniane na Śląsku, Gliwice 2018.
Matuszczak J., Studia nad kościołami drewnianymi na Górnym Śląsku, Bytom 1989.
Ruszczyk G., Kościoły na Śląsku z XV i początku XVI wieku (Bojszów, Gliwice, Księży Las, Łaziska, Łącza, Poniszowice), Warszawa 2012.