Historia
Pierwsza wzmianka na temat wsi Łaszew odnotowana została w 1386 roku, kiedy to niejaki Radlon de Lessow świadkował na dokumencie wydanym przez księcia Władysława Opolczyka. W osadzie funkcjonowała parafia, potwierdzona źródłowo od 1459 roku, musiał więc istnieć już wówczas w niej kościół, jednak późnogotycki kościół św. Jana Chrzciciela zbudowany został w Łaszewie prawdopodobnie na początku XVI wieku. Następnie w latach 1520 – 1531 pokryty został polichromią stropową. Po raz pierwszy odnotowano go w źródłach pisanych w latach 1511-1523 jako świątynię parafialną. Kolejne wzmianki źródłowe nanoszono w trakcie licznych wizytacji nowożytnych, między innymi w latach 1668, 1720, 1744-1747, parokrotnie w drugiej połowie XVIII wieku oraz w 1801 roku. Prace remontowe kościoła prowadzono w XVII wieku, gdy dobudowano wieżę, następnie w 1740 i 1778 roku. W trakcie tej ostatniej dobudowana została też kruchta południowa. W 1828 roku kościół znajdować się już miał w złym stanie. Jego ostatnia większa renowacja miała miejsce w latach 1965-1967 i pod koniec XX wieku.
Architektura
Kościół usytuowano na niewielkim wzniesieniu, poza terenem zwartej zabudowy wsi, w jej północnej części. Utworzony został z pojedynczej nawy na planie kwadratu, nieco węższego prezbiterium o trójbocznym zamknięciu po stronie wschodniej i wąskiej, prostokątnej zakrystii przy północnej ścianie prezbiterium. Wzniesiony został z drewna w konstrukcji zrębowej, z ciosanych bali układanych w wieńce bez pozostawienia ostatków w narożnikach, łączonych w technice krytego czopa. Budowlę posadowiono na wykonanej z dębiny, szerszej, wysokiej i sfazowanej podwalinie, czyli na masywnych najniższych belkach konstrukcji.
Ściany nawy i prezbiterium przepruto czworobocznymi, profilowanymi oknami. Oprofilowano także zachodni portal wejściowy do nawy, zamknięty łukiem w ośli grzbiet. Kolejne dwa prostsze portale utworzono od południa w nawie i od północy do zakrystii. Nawę i prezbiterium przykryto wspólnym dachem dwuspadowym, o pojedynczej kalenicy, wielopołaciowym nad wschodnim zamknięciem. Zgodnie z późnogotycką tradycją budowy wielkopolskich kościołów drewnianych, rozpiętość więzarów dostosowana została do szerszej nawy, dzięki czemu wokół węższego prezbiterium utworzony został szeroki nadwieszony okap. Zakrystię nakryto osobnym daszkiem jednospadowym. Na kalenicę nałożono wieżyczkę na sygnaturkę. Dach kościoła pierwotnie kryty mógł być gontem, dranicami (belkami dzielonymi za pomocą rozszczepiania) lub słomą.
W trosce o ścisłe związanie konstrukcji ścian nawy i prezbiterium kościoła z więźbą dachową, a także zabezpieczenie kozłów wiązarowych przed zsuwaniem się, wzmocniono je zaczepami, czyli pionowymi belkami, które za pomocą czopa i nakładki łączono tuż przy samych ścianach z wysuniętymi przed lico belkami stropowymi. W Łaszewie, podobnie jak w innych wielkopolskich kościołach późnogotyckich, do zaczepów dodano usztywniające skośne miecze (w Małopolsce w zaczepach nie stosowano mieczy, a na Śląsku w ogóle nie wzmacniano konstrukcji zaczepami). Zarówno zaczepy jak i miecze ozdobiono nacięciami i półwałkami.
Wewnątrz kościoła strop nawy i prezbiterium założono na jednakowym poziomie. Obie główne części kościoła połączył otwór tęczy z profilowanymi belkami. W zachodniej części nawy umieszczono nadwieszony chór muzyczny z profilowanymi belkami parapetu, dostępny przyściennymi schodami. Więźbę dachową utworzono w konstrukcji storczykowej. Usztywniono ją wzdłużnie tak zwanymi krzyżami św. Andrzeja i dwoma poziomami rygli.
Stan obecny
Kościół w Łaszewie należy do najstarszych drewnianych budowli na terenie ziemi sieradzkiej i jest jednym z najcenniejszych zabytków regionu. Pomimo dobudowania kruchty południowej i wieży zachodniej (być może powstałej na miejscu wcześniejszej) zachował późnogotycki charakter. Nie została przekształcona w stylistyce barokowej nawet wieżyczka na sygnaturkę, która w zabytkach średniowiecznych padała ofiarą modernizacji jako jedna z pierwszych. Przypuszczalnie oryginalna jest podwalina, a także więźba dachowa, być może częściowo zrąb ścian nawy, prezbiterium i zakrystii, choć według niektórych opracowań remont z 1991 roku doprowadzić miał do dwuletniej rozbiórki całej budowli i wymiany wszystkich elementów zrębu, który po ponownym złożeniu oszalowano pionowo kładzionymi deskami. Wtedy też podwalina została osadzona na betonowym fundamencie. Zachowały się trzy pierwotne portale, otwór tęczy, a nawet chór muzyczny w nawie. We wnętrzu częściowo zachowała się także polichromia z lat 20-tych lub 30-tych XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Brykowski R., Wielkopolskie kościoły drewniane, Poznań 2001.
Figlus T., Późnogotyckie kościoły typu wieluńskiego – problem identyfikacji, uwarunkowań genetyczno-osadniczych i współczesnych walorów kulturowych, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, tom 9-10 (2020).
Langner D., Kościoły drewniane ziemi wieluńskiej na tle typów ościennych (do końca XVII wieku), Kraków 2023.