Historia
Kościół Narodzenia NMP w Łapczycy ufundował król Kazimierz Wielki w 1340 roku, na miejscu wcześniejszego, drewnianego kościoła, którego pleban o imieniu Stanisław odnotowany został w latach 1325-1327. W 1571 roku wizytacja biskupia stwierdziła zły stan świątyni. W 1596 roku założono w korpusie nowy, polichromowany strop, a po 1664 roku pozorne sklepienie w prezbiterium. Ponadto w XVII wieku zamurowano okna w zamknięciu prezbiterium, przebudowano zakrystię i obniżono dach korpusu kościoła. Remont budowli wykonano około 1840 i 1860 roku, ale niestety podczas prac budowlanych usunięto wiele elementów gotyckich. Podczas remontu w 1900 roku kościół powiększono o przybudówki od zachodu i południa.
Architektura
Kościół wzniesiono z ciosów kamiennych, staranie obrabianych i dopasowanych do siebie. Pierwotnie składał się z korpusu na planie krótkiego prostokąta, który od wschodu sąsiadował z prezbiterium o wielobocznym zamknięciu. W narożniku nawy od strony południowo – wschodniej usytuowana została zamknięta trójbocznie klatka schodowa. Po północnej stronie prezbiterium znajdowała się niewielka zakrystia, prawdopodobnie dwukondygnacyjna.
Mury nawy i prezbiterium opięto uskokowymi przyporami zdobionymi żabkami i pinaklami. Część z przypór otrzymała unikalne formy bowiem dwie zachodnie narożne korpusu od czoła utworzono dwuboczne, a wschodnie o podobnym kształcie nietypowo przesunięto od naroży ku zachodowi, co związane było ze sklepieniem wewnątrz i układem podpór. Dwie zachodnie, środkowe przypory utworzono o wydatnych kształtach do połowy wysokości.
Elewacje zewnętrzne kościoła posadowiono na zdwojonym cokole o profilowanych kapnikach i zwieńczono gzymsem o takiej samej wysokości w prezbiterium i korpusie. Mury przepruto ostrołucznymi, wąskimi oknami o obustronnych rozglifieniach, osadzonymi w profilowanych obramieniach, wypełnionymi maswerkami (jedno małe okienko doświetliło wieżyczkę schodową). Gotycki portal wejściowy – kamienny, ostrołukowy, bogato profilowany, osadzono w fasadzie zachodniej. Drugi portal umieszczono w południowej ścianie nawy. Został on ujęty kolumienkami o wielobocznych podstawach.
W środku korpus od prezbiterium oddzielono ostrołuczną, fasowaną i profilowaną arkadą tęczy. Elewacje wewnętrzne, podobnie jak na zewnątrz, obiegł cokół. Prezbiterium przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym opartym na ciosowych wspornikach. Korpus zwieńczono sklepieniem trójpodporowym osadzonym na filarach – jednym centralnym i parze smuklejszych w części wschodniej, które utworzyły wąskie przęsła wschodnie ze sklepieniami krzyżowymi. Żebra opuszczono też na lizeny ze służkami o wysokich, wielobocznych podstawach przecinających niski cokół, przy czym służki wyposażono także w profilowane kapitele, a służki narożne wtopiono w lizeny. We wnętrzu znalazły się dwa kolejne portale: zamknięty u góry ściętym trójliściem w wejściu do klatki schodowej oraz w przejściu z prezbiterium do zakrystii.
Stan obecny
Gotycki kościół został w sporej części architektonicznie zdegradowany w stosunku do średniowiecznego pierwowzoru, nie tylko upływem czasu ale i nowożytnymi przekształceniami oraz postępującymi po nich naprawami. W trakcie tych z XIX wieku zniszczono gzyms podokienny, ścięto ornamentację portali, przemurowano okna oraz usunięto pozostałości sklepień gotyckich. Co więcej średniowieczna bryła przysłonięta została brzydkimi, XX-wiecznymi aneksami w postaci kruchty zachodniej i kaplicy południowej. Po zachodniej stronie kościoła usytuowana była drewniana, XVII-wieczna dzwonnica. Obecna to rekonstrukcja odtworzona po pożarze.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.