Historia
Wieś Łabędnik (Groß Schwansfeld) przywilej lokacyjny otrzymała w 1346 roku od komtura krzyżackiego Konrada von Almenhausen, który uposażył miejscową farę czterema wolny włókami ziemi. Była to jeszcze budowla drewniana, zastąpiona murowaną w latach 80-tych i 90-tych XIV wieku, kiedy to wzniesiono nawę i dolną część wieży. Prace musiano ukończyć krótko po przełomie 1394 i 1395 roku, gdy ścięto drewno przeznaczone na więźbę dachową nawy.
W 1427 roku, zapewne wykorzystując przerwę pomiędzy częstymi wówczas wojnami polsko – krzyżackimi, wybudowano drewnianą dzwonnicę nad murowaną częścią wieży. Następnie około 1436 – 1440 wzniesiono kruchtę oraz wymurowano górne kondygnacje wieży, dla której dachu drzewa ścięto na przełomie 1439 i 1440 roku. Pod koniec XV wieku, po zakończeniu wojny trzynastoletniej, sytuacja materialna wsi musiała być na tyle dobra, że ufundowano wewnątrz kościoła polichromie ścienne.
Od czasu wprowadzenia reformacji w XVI wieku, kościół aż do końca II wojny światowej służył ewangelikom. W XVII wieku pokryli oni strop malowidłami, około 1730 roku wybudowali kaplicę grobową po stronie północnej oraz przebudowali zakrystię. Szczęśliwie zabytek nie odniósł zniszczeń w trakcie drugiej wojny światowej. Po jej zakończeniu został rekonsekrowany pod nowym wezwaniem Matki Boskiej Zwycięskiej.
Architektura
Kościół wzniesiony został z cegły w wiązaniu gotyckim, miejscami nieregularnym, z rzadka wendyjskim, na wysokim kamiennym cokole sięgającym parapetów okien (ale bez przypór). Posiadał typowy dla warmińskich kościołów układ przestrzenny, składający się z salowego korpusu o wymiarach 23,8 x 14,3 metra, zakrystii po wschodniej stronie ściany północnej, czworobocznej wieży wielkości 6,1 x 8,3 metra po stronie zachodniej i kruchty dostawionej wtórnie od południa. Prezbiterium nie zostało wydzielone zewnętrznie z bryły, a wieża odbiegając od typowego schematu została częściowo wtopiona w korpus kościoła.
Korpus opięty został przyporami, w narożach umieszczonymi pod skosem, dzielącymi ściany wzdłużne na pięć odcinków. Przypory zaprojektowano w kunsztowny sposób. Zostały osadzone na cokołach, wyposażone w uskoki i wyprofilowane na krawędziach. Od strony prezbiterium przypory zwieńczono małymi otworami na figury. W ścianie południowej przebito pomiędzy nimi wysokie i wąskie otwory okienne, rozglifione, zamknięte ostrołukami, natomiast od strony północnej zamiast okien znalazły się ostrołukowe blendy. Co ciekawe schemat ten odwrócono w przęśle środkowym – na północy przebito okno, a na południu umieszczono blendę (później przysłoniętą kruchtą). Ścianę wschodnią podzielono osiowym oknem flankowanym przez dwie blendy. Wejście wiodło profilowanymi portalami od południa i zachodu. Wnętrze nie zostało co prawda podsklepione, ale pod koniec XV wieku pokryto je barwnymi polichromiami figuralnymi (postacie apostołów).
Elementem architektonicznym najbardziej przyciągającym wzrok był okazały dziewięcioosiowy szczyt wschodni korpusu. Podzielony został wertykalnie ciągłymi, profilowanymi na krawędziach blendami o ostrołucznych zwieńczeniach, oraz umieszczonymi między nimi lizenami przechodzącymi w sterczyny. Każdy stopień zwieńczyły po dwie sterczyny, gdyż dodatkowe pinakle umieszczono na osi ostrołuków blend. Co więcej sterczyny urozmaicono ustawiając je na przemian równo i po przekątnej.
Elewacje wieży podzielone zostały tynkowanymi opaskami na trzy różnej wysokości części. Pomiędzy pierwszym a drugim piętrem pozostawiono rząd otworów maczulcowych po rusztowaniach używanych w trakcie budowy, być może nawiązujących do zakończenia pierwszego etapu prac. Elewacje wieży ozdobiono ostrołucznie zamkniętymi blendami o wysokościach odpowiadających kondygnacjom na których je umieszczono. Para mniejszych blend oflankowała też portal zachodni – bogato profilowany, ze strefą kapitelową podkreśloną wystającym, profilowanym rzędem cegieł.
Wieżę zwieńczyły szczyty pięcioosiowe, osadzone nad ścianami bocznymi (północną i południową). Każdy ozdobiono dwoma rzędami mniejszych, ostrołucznych blend i jedną wysoką blendą środkową. Podział pionowy zapewniły trójkątne w przekroju lizeny przechodzące w sterczyny. Tak jak w szczycie wschodnim korpusu dodatkowe sterczyny osadzono ponad ostrołukami blend, ale przebito jeszcze otwory wiatrowe.
Stan obecny
Kościół posiada do dziś gotyckie mury obwodowe korpusu, wieży i kruchty. Nie przetrwała zakrystia, zastąpiona współczesnym aneksem (ślady oryginalnego dachu nadal są widoczne na ścianie korpusu), obok którego znajduje się nowożytna kaplica. Ponadto prawdopodobnie w XVII wieku szczyt kruchty przekształcono. Wewnątrz zachowały się relikty gotyckiego ołtarza, przekształconego w XVI-XVII wieku. W nastawie ołtarza głównego wykorzystano płaskorzeźby i figurki apostołów z początku XV wieku. Na ścianach bocznych odsłonięto natomiast fragmenty gotyckiej polichromii. Wieża i nawa zachowały się w tak dobrym stanie, iż wciąż posiadają oryginalną więźbę dachową pozwalającą na dokładne wydatowanie budynku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler in Natangen, red. A.Boetticher, Königsberg 1892.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.