Historia
Kurkocin (pierwotnie Reinsdorf lub Rynysdorf, następnie Wimsdorf) po raz pierwszy odnotowany został w 1317 roku, gdy komtur krzyżacki Heinrich von Schönsee odnowił przywilej lokacyjny wsi. Nie została w nim zawarta żadna informacja o miejscowej parafii, ale już w 1319 roku po raz pierwszy wzmiankowany był kurkociński pleban. Prawdopodobnie urzędował on jeszcze w drewnianym lub szkieletowym kościele, natomiast gotycka budowla murowana wzniesiona została około drugiej połowy XIV wieku. Pierwszy raz źródła pisane odnotowały kościół dopiero w 1414 roku, w związku ze zniszczeniami z czasów wojny polsko – krzyżackiej, wycenionymi na sumę 100 grzywien. W okresie nowożytnym kościół był kilkakrotnie przebudowywany i odnawiany. W XVII wieku po jego północnej stronie dobudowana lub przebudowana została zakrystia. W 1918 roku odnowiono zadaszenie wieży.
Architektura
Kościół został wymurowany z cegły przy użyciu zendrówki, na kamiennej podmurówce. Bryła kościoła została wzniesiona na rzucie wydłużonego prostokąta o wymiarach 19,5 x 10,1 metra, bez wydzielonego zewnętrznie prezbiterium, z prawie kwadratową wieżą na osi elewacji zachodniej (5,7 x 5,9 metra), przechodzącą powyżej dwóch kondygnacji w ośmiobok (tzw. typ brodnicki). W miejscu styku północnej ściany wieży i zachodniego boku nawy umieszczono wieżyczkę schodową prowadzącą na piętro wieży. Pierwotnie po stronie południowej korpusu znajdowała się kruchta, zaś od północy średniowieczna zakrystia.
Ściany korpusu nie zostały opięte przyporami, co było częstym rozwiązaniem pośród wiejskich kościół ziemi chełmińskiej. Zwieńczono je tynkowanym fryzem opaskowym, a elewację wschodnią trójkątnym szczytem. Bogatszy wystrój od korpusu nadano elewacjom wieży, zdobionej od pierwszego piętra wzwyż ostrołucznymi i prostokątnymi blendami, rozdzielonymi horyzontalnie tynkowanym fryzem oraz fryzem zębatym. Otwory okienne korpusu kościoła utworzono ostrołukowe, obustronnie rozglifione (trzy w ścianie południowej, dwa od północy, jedno po stronie wschodniej, częściowo wchodzące w strefę fryzu). Całość budowli wzniesiono według dobrze przemyślanej i wykonanej koncepcji, na zasadzie kontrastu prostszego korpusu z bogatszą pod względem konstrukcyjnym i dekoracyjnym wieżą.
Do kościoła prowadził portal południowy w korpusie oraz wejście do kruchty podwieżowej w ścianie zachodniej. Portal południowy uzyskał ostrołucznie zamknięte, bogato profilowane ościeża. Podobną formę nadano także portalowi wiodącemu z kruchty podwieżowej do nawy. Wnętrze korpusu kościoła nie było przewidziane do założenia sklepienia, jedynie przestrzeń pod wieżą zwieńczono sklepieniem krzyżowo-żebrowym bez wsporników, oraz wyposażono w dwie boczne wnęki.
Stan obecny
Kościół zachował średniowieczne mury obwodowe korpusu i wieży, natomiast zakrystia jest aneksem nowożytnym, prawdopodobnie powstałym na miejscu starszego. Obecna forma szczytu wschodniego jest wynikiem przekształceń z XIX wieku, podobnie większość okien oraz korona murów obwodowych korpusu. Zwracają uwagę profilowane portale południowy i zachodni w podwieżowej kruchcie. Zachowało się również sklepienie w kruchcie podwieżowej. Po kruchcie południowej widoczne są jedynie ślady na ścianie nawy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreußen, der Kreis Strasburg, red. J.Heise, Danzig 1891.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom XI, zeszyt 19, powiat wąbrzeski, red. T.Chrzanowski, M.Kornecki, Warszawa 1967.
Mroczko T., Architektura gotycka na ziemi chełmińskiej, Warszawa 1980.