Historia
Wieś Kryniczno (Kapsdorf), własność biskupów wrocławskich, po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych już w 1155 roku, w bulli papieża Hadriana IV, a następnie w dokumencie księcia Henryka Brodatego z 1209 roku. Miejscowy kościół wzmiankowany był po raz pierwszy w 1305 roku, ale musiała to być jeszcze budowla niewielka, prawdopodobnie drewniana, gdyż sama wieś była mała, ze skromną liczbą mieszkańców. W 1376 roku kościół w Krynicznie pełnił już funkcję parafialną. W 1448 roku biskup odstąpił osadę kanonikowi wrocławskiemu Nikolausowi Wolffowi w zamian za opłatę rocznego czynszu. Przypuszczalnie po tym wydarzeniu ufundowany został nowy, późnogotycki kościół.
W pierwszej połowie XVII wieku wieś wraz z kościołem została spustoszona w czasie wojny trzydziestoletniej. Wizytacja biskupia z 1638 roku odnotowała bliżej nieznane „niegodziwości”, jakie ponieść miała budowla ze strony żołnierzy. Stan kościoła w kolejnych latach nie poprawił się, gdyż w 1651 roku zapisano po kolejnej wizytacji, że podupadły budynek niszczeje. Jeśli przeprowadzono wówczas jakieś remonty, to jedynie prowizoryczne lub tylko te najbardziej naglące, gdyż ogólne ubóstwo wsi uniemożliwiało podjęcie bardziej gruntownych prac. Dopiero w połowie XVIII stulecia stan kościoła mógł się poprawić, wprowadzono wówczas do jego wnętrza barokowe wyposażenie.
W 1810 roku na skutek sekularyzacji dóbr kościelnych biskupstwo wrocławskie utraciło Kryniczno, przez co patronem kościoła stał się skarb państwa. Bryła budowli w latach 1911-1916 została znacznie powiększona o dwie symetryczne kaplice boczne, kruchty i prezbiterium stanowiące podstawę wieży. W 1945 roku zabytkowa i nowa część zostały uszkodzone na skutek działań militarnych. Remont wykonany został rok później, a gruntowna renowacja przeprowadzona została w latach 1973-1976.
Architektura
Kościół późnogotycki był prostą, jednonawową budowlą wzniesioną z cegły o wątku gotyckim, usytuowaną na niewielkim wywyższeniu terenu w środkowej części osady. Składał się korpusu na planie prostokąta oraz z węższego i niższego prezbiterium po stronie wschodniej. Posiadał wieżę po stronie zachodniej, ale była ona wolnostojąca, przypuszczalnie konstrukcji drewnianej. Całość wraz z przykościelnym cmentarzem zapewne już w średniowieczu była ogrodzona w celu uniemożliwienia przedostawania się zwierząt.
Narożniki kościoła wzmocnione zostały ustawionymi pod skosem przyporami. Proste elewacje podzielone były regularnie rozstawionymi otworami maczulcowymi, pozostałymi po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach. Fasadę zachodnią oddzielono gzymsem od trójkątnego szczytu, na którym kończył się wysoki, dwuspadowy dach o stromych połaciach. Szczyt zachodni ozdobiony został dużymi, profilowanymi, bielonymi blendami z dwoma małymi otworami okiennymi. Blendy ułożono w układzie piramidalnym, przy czym trzy środkowe zwieńczono ostrołukami, a łuki dwóch blend skrajnych zostały ścięte.
Oświetlenie kościoła zapewniały średniej wielkości ostrołucznie zamknięte i obustronnie rozglifione okna, przy czym elewacja północna zgodnie ze średniowiecznym zwyczajem budowlanym była pozbawiona jakichkolwiek otworów. Wynikało to zapewne po części z ówczesnej symboliki i przesądów, utożsamiających północ z siłami zła, a po części ze względów praktycznych, bowiem ilość światła wpadająca od strony północnej był i tak najmniejsza. Wejście wiodło skromnym ceglanym portalem zachodnim, osadzonym w wysokiej, ostrołucznie zamkniętej i profilowanej wnęce.
Stan obecny
Obecnie jedynie zachodnia część kościoła pochodzi z okresu średniowiecza. Neogotyckim dodatkiem jest prezbiterium, nietypowo posiadające formę wieżową, dwie boczne kaplice o charakterze transeptu, aneksy przy prezbiterium oraz kruchta południowa. Nie zachowało się gotyckie prezbiterium. Ponadto okna południowe w nawie zostały powiększone. Zbliżony do pierwotnego wyglądu charakter zachowała fasada zachodnia kościoła ze zdobionym blendami szczytem i portalem wejściowym. Wewnątrz przetrwało wykonane z piaskowca XV-wieczne, zamknięte łukiem w ośli grzbiet sakramentarium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół katolicki, parafialny p.w. Stanisława biskupa i męczennika, E.Dymarska, nr 9676, Kryniczno 2001.
Lutsch H., Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Breslau 1889.