Historia
Budowę kościoła w Krupach (niem. Grupenhagen) rozpoczęto na początku XV wieku, a pierwszy miejscowy proboszcz potwierdzony został w 1410 roku. W okresie tym wzniesiony został szkieletowy korpus nawy z więźbą dachową, których datowanie potwierdziły wyniki badań dendrochronologicznych. Wieża kościelna wybudowana została albo wraz z nawą, albo po jej ukończeniu, być może nawet pod koniec XV wieku.
Kościół początkowo był siedzibą parafii podległej biskupstwu w Kamieniu Pomorskim, ale po 1534 roku na skutek reformacji stał się kościołem ewangelickim. Nowi właściciel około połowy XVI wieku obmurowali od zewnątrz ściany drewnianego szkieletu nawy, następnie w 1571 roku przeprowadzili renowację wieżyczki na sygnaturkę na kalenicy dachu nawy, a w 1583 dostawili do południowej ściany murowaną kaplicę pogrzebową.
W XVIII i XIX stuleciu kościół był kilkakrotnie poddawany remontom, w trakcie których między innymi zmieniono kształt otworów okiennych, pokryto polichromiami strop, czy też dostawiono aneks po stronie północnej. Po drugiej wojnie światowej zabytek powrócił w ręce katolików, którzy rekonsekrowali go pod nowym wezwaniem Matki Boskiej Ostrobramskiej.
Architektura
Kościół wzniesiono w stylu ceglanego gotyku, którą to formę otrzymała wieża oraz w gotyckiej konstrukcji szkieletowej, w której zbudowano korpus nawowy. Przypory umieszczone przy wschodnich narożnikach wieży wskazują, iż co prawda korpus pierwotnie planowano także jako murowany, lecz przystępując do budowy kościoła zmieniono koncepcję, wykorzystując jako główny materiał budowlany drewno sosnowe oraz w mniejszej części dębowe. Pierwotne wypełnienie szkieletu nie było szachulcowe, lecz wykonane z wypalanej lub suszonej cegły.
Wieża wzniesiona została z cegły układanej w wątku wedyjskim, z widocznymi otworami maculcowymi po rusztowaniach, na rzucie czworoboku o wymiarach 7,1 x 6,2 metra. Otrzymała cztery kondygnacje o maksymalnej wysokości 23 metrów, nakryte dachem dwuspadowym. Ścianę zachodnią wieży w przyziemiu przepruto wysokim portalem zwieńczonym ostrołukiem, w którym przebito otwór wejściowy przykryty łukiem odcinkowym. W portalu zastosowano ciekawą technikę polegającą na zwiększeniu liczby uskoków w archiwolcie, w porównaniu z uskokami pionowych ościeży poniżej archiwolty. Kondygnacje wieży rozdzielono dwoma fryzami opaskowymi, ograniczonymi od dołu i góry nadwieszonymi warstwami cegieł. Drugą kondygnację zaczęto dekorować blendami, jednak po wykonaniu wnęk na około 2/3 wysokości zmieniono plan i zrealizowano je jedynie w środku ściany północnej i południowej (po dwie podłużne oraz dwie cylindryczne). W murach tej kondygnacji wykonano także wąskie otwory szczelinowe, skierowane na trzy strony. Powyżej, na trzeciej kondygnacji umieszczono podobne podłużne blendy, lecz dodatkowo blendy bliźniacze wykonane zostały także na elewacji wschodniej. Każda ze ścian przepruta została wysokimi, choć raczej wąskimi oknami przeznaczonymi dla uwalniania dźwięku bijących dzwonów. Obydwa szczyty wieży w całości rozczłonkowano blendami (północny ośmioma, południowy sześcioma) i przepruto otworami doświetlającymi poddasze. Szczyty te pierwotnie mogły mieć formę schodkową. Wewnątrz kondygnacje wieży rozdzielono stropami belkowymi.
Nawa założona została na planie wydłużonego wieloboku z trójbocznym zamknięciem prezbiterium po stronie wschodniej. Jego szerokość wewnętrzna wyniosła 8,5 metra, a długość około 18,6 metra. Prostokątną część nawy wykonano z 9 par zewnętrznych słupów oddalonych od siebie o około 1,8 metra. Ukośne ściany nośne części wschodniej otrzymały po dwa słupy, natomiast trzecie dalsze, ustawione przekątnikowo, znalazły się już w linii ściany wschodniej. Wszystkie słupy spoczęły na podwalinie, wszystkie tez od góry zwieńczono oczepem z dwoma poziomami rygli: górnymi o szerokości słupów i dolnymi, węższymi, które po wykończeniu wnętrza mogły być niewidoczne. Wszystkie te elementy połączone zostały czopami z kołkami wbijanymi od wnętrza świątyni (w odróżnieniu od kościołów XVI-wiecznych i późniejszych, gdzie bito kołki od zewnątrz). Dodatkowo usztywnienie podłużne zapewniły dość ciekawe długie zastrzały, ze względu na niewielką grubość widoczne jedynie we wnętrzu. Dzięki odpowiednim wycięciom o krzywych i obłych liniach, utworzonych na wzór kamiennych, gotyckich maswerków, zastrzały stanowiły nie tylko część konstrukcyjną, ale i element bogatej dekoracji kościoła. Ilość i kształt okien nawy nie jest znany, przypuszczać jedynie można iż zwieńczone były ostrołukami i przeprute w wypełnieniach szkieletu.
Każdej parze słupów ściennych za wyjątkiem skrajnych wschodnich odpowiadała belka stropowa, będąca jednocześnie wiązarem konstrukcji dachu. Belki te spoczęły na oczepach i zostały połączone ze słupami dodatkowo podwójnymi mieczami (pojedynczymi w części wschodniej). Zastosowano także ciekawy układ belek przekątniowych (kulawkowych) i jednej osiowej, biegnących do ostatniej krótszej belki stropowej. Między długimi kulawkami i ostatnią belką stropową wykonano wymiany do których dobiły krótsze kulawki, co stworzyło podwalinę pod ustawienie krokwi we wschodniej, wielobocznej części nawy. Więźba jaką tam założono była wyjątkowa i świadczyła o dużych umiejętnościach cieśli. Konstrukcję dachu utworzyła dwujętkowa więźba storczykowa. Storczyki zawisły na dwóch parach zastrzałów oraz dodatkowo na krokwiach w kalenicy. Więzary, podobnie jak słupy poniżej, rozstawiono co około 1,8 metra, co stanowiło dość duży obszar do pokrycia, na którym najpewniej ułożono gont.
Stan obecny
Obecnie kościół od strony zewnętrznej, poza masywną, gotycką wieżą, nie ujawnia, iż jest bardzo cennym zabytkiem architektury z okresu średniowiecza. Prawdziwy unikat w postaci szkieletowej konstrukcji nawy, widoczny jest dopiero po wejściu do środka, gdzie dojrzeć można usztywnienia konstrukcji w dekoracyjnej formie nawiązującej do kamiennych maswerków. Przetrwała także oryginalna więźba dachowa kościoła i jedna z nielicznych zachowanych średniowiecznych wieżyczek na sygnaturkę. Wartość zabytku dodatkowo podnosi niespotykane rozwiązanie konstrukcji więźby nad wschodnim wielobokiem kościoła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungs-Bezirks Köslin, Die Kreise Köslin, Kolberg-Körlin, Belgard und Schlawe, Kreis Schlawe, red. L.Böttger, Stettin 1892.
Ober M., Gotyckie kościoły wiejskie okolic Darłowa, „Historia i kultura Ziemi Sławieńskiej”, tom VI, Gmina Darłowo, Sławno 2007.
Tajchman J., Kościół w Krupach [w:] Ocalić dla przyszłości. Studia ofiarowane prof. Ryszardowi Brykowskiemu, Warszawa 2003.