Historia
Pierwsze wiadomości o zamku zawarte zostały w Żywocie św. Kingi z początku XIV wieku. Odnotowano w nim, iż w Pieninach w „castrum dictum Penini” ukrywać się miała księżna Kinga wraz z zakonnicami, podczas najazdu Tatarów na Małopolskę w 1287 roku. Również kronikarz Jan Długosz wspomniał o pobycie na zamku księcia Bolesława Wstydliwego wraz z małżonką w czasie napaści Tatarów w 1241 roku. Wiarygodność tych informacji jest jednak dyskusyjna, bowiem badania źródłowe i wykopaliskowe wskazywałyby, iż zamek Pieniny wzniesiony został z inicjatywy księżnej Kingi dopiero na początku lat 80-tych XIII wieku.
Zamek był budowlą strażniczo-refugialną, służącą jako miejsce ostatecznego schronienia, gdzie możnowładca z swoim dworem mógł przeczekać napaść wroga, a w razie potrzeby aktywnie się bronić. Zapleczem gospodarczo-służebnym zamku, które go obsługiwało, zabezpieczało oraz służyło załodze, było przedlokacyjne Krościenko oraz prawdopodobnie osada istniejąca w XIII wieku w Sromowcach Niżnych. Obie te miejscowości znajdowały się najbliżej zamku i były z nim połączone szeregiem leśnych ścieżek.
Zamek przestał pełnić swe funkcje prawdopodobnie już w XIV wieku, a w XV stuleciu przestano go użytkować. Nie wiadomo czy spełniał jakąś niewielką rolę podczas najazdu cesarza i króla Węgier Zygmunta Luksemburczyka na Polskę w 1410 roku, oraz w okresie wojen husyckich w latach 30-tych XV wieku. Możliwe, iż któryś z tych konfliktów przyczynił się do ostatecznego upadku zamku.
Architektura
Zamek wzniesiono z łączonych zaprawą kamieni wapiennych, nieregularnych, ale dobrze opracowanych od strony lica, układanych warstwami wyrównywanymi mniejszymi kamieniami. Usytuowany został w północnej części masywu Trzech Koron, tuż pod szczytem Góry Zamkowej o wysokości 799 metrów n.p.m. Teren ten posiadał wybitne walory obronne, ponadto zamek był niewidoczny z dolin, a rosnący tam las uniemożliwiał dostrzeżenie go nawet z okolicznych wzgórz, za wyjątkiem trudno dostępnego Czerteża.
Na przyszczytowym zboczu góry wzniesiono mur tarczowy o grubości 1,2 – 1,6 metra, który biegł łukiem około 90 metrów, łącząc dwie skalne granie. Zabezpieczał on zamek od strony północnej, natomiast od południa wystarczającą ochroną były strome stoki i skarpy wyższej partii góry. Wejście prowadzące przez niewielką furtę, zlokalizowano w zachodniej części zamku, a dodatkowa, boczna brama do zamku funkcjonowała przy wschodnim krańcu muru, skąd ścieżka wiodła ku dolinie Dunajca. Być może przy zachodniej bramie istniała prostokątna w planie wieża lub budynek, pod którym funkcjonowała sklepiona kolebkowo piwnica. Do piwnicy przylegała mniejsza budowla, o wymiarach 5 x 6 metrów.
W środkowej i zachodniej części zamku do muru przylegały od wewnątrz przynajmniej dwa budynki oraz kwadratowa cysterna na wodę o wymiarach 4 x 6 metra. Budynek środkowy posiadał wymiary 2 x 4 metry, natomiast wschodni długość 2,5 metra i szerokość 2 metry. W pobliżu muru znajdowały się prawdopodobnie także zabudowania drewniane. Dodatkowo po stronie wschodniej, gdzie znajdowała się wcinająca się w stok rozpadlina, ograniczona od północy skarpą, a od południa wysoką ścianą skalną, odkryto fragmenty muru kamiennego, biegnącego prostopadle do rozpadliny. Być może tworzył on rodzaj przedbramia.
Stan obecny
Do chwili obecnej zachowały się fragmenty muru tarczowego o wysokości dochodzącej do około 5 metrów, zarysy bramy na zachodnim skraju muru, murowany zbiornik na wodę oraz fundamenty i fragmenty murów dwóch budynków. Wstęp na porośnięty lasem teren zamku wolny. Znajduje się on na obszarze Pienińskiego Parku Narodowego, który jest jego głównym opiekunem i konserwatorem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, Zamek Pieniny – ruiny, L.Książek, nr 4771 , Krościenko 2004.
Kocańda P., Badania archeologiczno-architektoniczne zamków Czorsztyn, Dunajec i Zamku Pieniny, Rzeszów 2012.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.
Kubica E., Katalog zabytków wczesnośredniowiecznej architektury monumentalnej Małopolski, Rusi i Wołynia, „Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego”, tom XVII, Rzeszów 1996.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Moskal K., Zamki w dziejach Polski i Słowacji, Nowy Sącz 2004.