Historia
Kościół w Kowalewie (Hermsdorf) wybudowany został w ostatniej ćwierci XIII wieku, lecz po raz pierwszy poświadczony źródłowo został dopiero w 1335 roku, kiedy to odnotowano osadę nazwaną Hermmannsdorf, po raz pierwszy wzmiankowaną w 1305 roku jako „villa Hermani”. Wieś i kościół początkowo podlegały biskupom wrocławskim, następnie w drugiej połowie XIV wieku stanowiły majątek rycerski rodu von Rydeburg, którego przedstawiciel w 1381 roku sprzedał osadę zakonowi joannitów. Na początku XVII wieku do kościoła dostawiona została nowożytna kruchta południowa i powiększone zostały niektóre otwory okienne. W XVIII stuleciu kościół pomijany był w przekazach pisanych, nie był nawet celem wizytacji kościelnych zwierzchników. W 1810 roku na skutek kasacji zakonu joannici utracili prawo patronatu. Kościół został uszkodzony w trakcie II wojny światowej. Odbudowę i wzniesienie nowej kruchty zachodniej (na miejscu starszej) przeprowadzono w 1966 roku.
Architektura
Kościół wzniesiono pośrodku osady, z łamanego kamienia oraz z granitu używanego do utworzenia detali architektonicznych. Pierwotnie składał się z prostokątnej w planie nawy o wymiarach wnętrza 9,1 x 7,4 metra, w której zachodnią część wtopiona została czworoboczna wieża. Po stronie wschodniej usytuowano niewielkie, dwuprzęsłowe prezbiterium, węższe i niższe od nawy, czworoboczne, wielkości 6,6 x 4,7 metra. Dodatkowo po północnej stronie prezbiterium umieszczona została mała zakrystia.
Od strony zewnętrznej dwoma ukośnie ułożonymi przyporami podparte zostało w narożnikach prezbiterium. Surowe, pozbawione zdobień elewacje nawy i prezbiterium przedzielono ostrołucznymi, obustronnie rozglifionymi oknami. Elewacje wieży przepruto od północy i południa dwudzielnymi przeźroczami o trójlistnych zwieńczeniach, z kolumienkami w licu ściany. Pojedyncze okno w ścianie zachodniej również zwieńczone zostało trójliściem. Wieżę przykryto dachem dwuspadowym, opartym na dwóch trójkątnych szczytach, dwuspadowymi dachami nakryto też nawę i prezbiterium, natomiast zakrystię daszkiem jednospadowym. Wejście do kościoła usytuowano w południowej i zachodniej ścianie nawy.
Wewnątrz prezbiterium przykryto dwuprzęsłowym sklepieniem krzyżowym, bezżebrowym, opartym na geometrycznych wspornikach. Od wschodu oświetlało je charakterystyczne okno, osadzone w ostrołucznej wnęce, złożone z dwóch bardzo wąskich prześwitów. Nawę oddzielono od prezbiterium ostrołuczną arkadą tęczy z gzymsami impostowymi. W zachodniej części nawy ustawiono dwa masywne filary podtrzymujące wieżę, tworzące duże arkady wydzielające sklepioną część podwieżową. Boczne aneksy przykryte już zostały drewnianymi stropami, podobnie jak wschodnia część nawy. Być może w części zachodniej pierwotnie znajdowała się empora, za czym przemawiałyby spiętrzone arkady boczne. Oświetlałby ją trójlistny okulus przepruty w ścianie zachodniej.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego średniowieczny układ i bryłę, z murami utrzymanymi w pierwotnym kolorycie i fakturze, lecz przysłoniętymi nowożytną kruchtą po stronie południowej oraz brzydką, bezstylową kruchtą zachodnią. Niestety przekształceniu uległa część okien, zwłaszcza w nawie, zachowały się natomiast trójlistnie zamknięte przeźrocza wieży oraz dwa portale: południowy do nawy oraz prowadzący do zakrystii. We wschodniej ścianie prezbiterium obejrzeć można sakramentarium z początku XVI wieku. Z okresu gotyku może pochodzić otaczający przykościelny cmentarz mur.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kozaczewski T., Wiejskie kościoły parafialne XIII wieku na Śląsku, t. 2, Wrocław 1994.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.