Historia
Kaplica św. Gertrudy i Barbary wzniesiona została w latach 1382-1383. Ufundowała ją rada miejska za przyzwoleniem klasztoru cysterek. Początkowo budowla pełniła funkcje kaplicy szpitalnej, a następnie cmentarnej, umieszczonej poza miejskimi murami. W roku 1534 stała się własnością kościoła ewangelickiego. W 1662 roku poddana została naprawie. W 1735 roku kaplicę zamieniono w skład amunicji, czemu towarzyszyło m.in. rozebranie hełmu i zamurowanie otworów okiennych. Funkcje sakralne zaczęła pełnić ponownie na początku XX wieku. Wtedy też przywrócono jej pierwotny wygląd.
Architektura
Kaplica wzniesiona została po południowej stronie miasta lokacyjnego, poza murami miejskimi obronnymi i za bramą Wysoką, po zachodniej stronie strumienia Dzierżęcinka. Zbudowano ją pod wpływem architektury skandynawskiej, jako konstrukcję centralną, jednoprzestrzenną, na planie ośmioboku. Nie był on idealnie symetryczny, gdyż wschodni odcinek oktagonu został ryzalitowo wysunięty, stanowiąc namiastkę prezbiterium. Korpus budowli nakrył hełm ostrosłupowy zwieńczony spiczastą iglicą.
Ściany kaplicy przeprute zostały ostrołucznymi oknami z trójdzielnymi maswerkami i dwoma uskokowymi portalami wejściowymi. W narożach kaplicę wsparto ośmioma dwuuskokowymi przyporami, przechodzącymi w górnej partii w lizeny. Podział horyzontalny elewacji zapewniono przez wysunięty cokół oraz gzyms kapnikowy, przechodzący także na boczne ściany przypór. W oddzielonej gzymsem od cokołu górnej części elewacji, nad wejściami, umieszczono blendy z okulusami zdobionymi rozetami. Pod okapem dachowym kaplicę obiegł między lizenami fryz z kształtowanej w czterolistną koniczynę cegły.
Wnętrze kaplicy przykryto sklepieniem w kształcie ośmioramiennej gwiazdy. Ściany wnętrza podzielono dwustrefowo: w dolnej rozmieszczono półkoliste wnęki, a w górnej, nieco cofniętej, okna. Sklepienie gwiaździste wsparto na cylindrycznych służkach spływających aż do posadzki. Wschodni ryzalit wewnątrz przeznaczono na wnękę ołtarzową.
Stan obecny
Kaplica św. Gertrudy jako jedna z trzech zachowanych w rejonie gotyckich kaplic cmentarnych (obok Słupska i Darłowa), należy do najcenniejszych zabytków gotyckich Pomorza Zachodniego. Pomimo niewielkich rozmiarów i prostoty planu prezentuje wysoką jakość projektu i wykonania. W trakcie nowożytnych renowacji wymienione zostały kształtki cokołu, gzymsu kapnikowego i fryzu, odnowiono glify okien i ich laskowanie, częściowo odnowiono też portale.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Kubicki D., Gotyckie świątynie powiatów koszalińskiego i kołobrzeskiego, Pelplin 2001.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.