Historia
Romański kościół św. Wojciecha wybudowany został najprawdopodobniej w pierwszej połowie XII wieku. Przypuszczalnie w XIV wieku podwyższono mur apsydy o część ceglaną do wysokości nawy, umożliwiając w ten sposób nakrycie całości jednym dachem. Przed 1606 rokiem do kościoła dostawiono drewnianą i szerszą nawę oraz kaplicę, a w 1761 roku prowadzono prace remontowe. W 1955 roku od południa dobudowano murowaną zakrystię.
Architektura
Kościół romański zbudowany został z nieregularnej kostki granitowej i ciosów piaskowca. Górną partię jego ścian nadbudowano w okresie późniejszego średniowiecza cegłą w wątku wendyjskim, a nad apsydą w wątku gotyckim. Pierwotnie budowla składała się z niewielkiej nawy o ścianach grubości 1 metra i wymiarach wnętrza 4,1/4,3 x 5,8 metra, którą od wschodu zamykała półkolista apsyda o promieniu 1,9 metra.
Oświetlenie romańskiej budowli zapewniały małe, półkoliście zamknięte, rozglifione obustronnie okna w ścianie południowej i apsydzie. Mur północny zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pozbawiony był otworów. Zwyczaj ten miał niewątpliwie znaczenie praktyczne, bowiem właśnie od wschodu i południa uzyskać można było najwięcej słonecznego światła. Możliwe także, że praktyka ta wynikała ze średniowiecznego mistycyzmu, który stronę północną rezerwował dla złych mocy, od których trzeba się było odgrodzić.
Wejście do wnętrza prowadziło od strony południowej poprzez romański, uskokowy portal o półkolistym zamknięciu i gładkim tympanonie, ze znakiem kamieniarskim na ościeżu. Kościół przykryty był drewnianym stropem lub otwartą więźbą dachową. Surowe i ciemne wnętrze urozmaicono w apsydzie rytymi w zaprawie dekoracyjnymi liniami.
Stan obecny
Najstarszą zachowaną dziś częścią kościoła jest romańska, wzniesiona z granitu część budowli, pełniące obecnie rolę prezbiterium większej, nowożytnej świątyni. Z powodu rozbudowy rozebrana została fasada zachodnia kościoła romańskiego. W części romańskiej, na ścianie południowej i w apsydzie zachowały się półkoliste, rozglifione, romańskie otwory okienne (częściowo rekonstruowane w 1967 roku), natomiast okno od północy zostało wykute wtórnie. Po stronie południowej zachował się pierwotny portal ze znakiem kamieniarskim na ościeżu, obecnie zasłonięty murowaną zakrystią. Ta ostatnia jest budowlą współczesną, brzydką, niepasującą do części zabytkowej. W apsydzie dojrzeć można XII-wieczne, ozdobne ryty.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, tom V, zeszyt 6, powiat kaliski, red. T.Ruszczyńska, A.Sławska, Warszawa 1960.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.