Historia
Zamek w Kłodzku powstał na miejscu wczesnośredniowiecznego grodu Kladsko z X wieku, należącego do czeskiego władcy Sławnika. Posiadał on wraz z miastem kluczowe znaczenie w regionie Kotliny Kłodzkiej, kontrolował bowiem przejście w dolinie rzeki Nysy, którym prowadził trakt handlowy wiodący z Europy południowej na Pomorze. Z tego też względu miejsce to stanowiło wielokrotnie przedmiot walk toczonych między czeskimi i polskimi władcami.
Kłodzko od XI wieku było siedzibą z której zarządzano ziemią kłodzką. W 1114 roku pretendent do tronu czeskiego Sobiesław zdobył gród i podpalił jego drewniane obwarowania, lecz najpewniej odbudował je już jako władca Czech w 1129 roku. Z biegiem czasu u podnóża grodu, po stronie południowej i wschodniej uformowały się pod koniec XII wieku dwa podgrodzia, zalążek przyszłego miasta. U zbiegu tych osad znajdowało się targowisko. Lokacja miasta Kłodzko (Kladzko, Glodzko, Glatz) łączącego obydwa starsze ośrodki miejsce w pierwszej połowie XIII wieku, prawdopodobnie krótko przed 1250 rokiem.
Murowany zamek wybudowano pod koniec XIII wieku, możliwe, iż z inicjatywy księcia piastowskiego Henryka IV Probusa, który władał Kłodzkiem w latach 1278-1290. W późniejszym okresie zarządzany był przez namiestników i starostów władców czeskich. Wraz z zamkiem, najprawdopodobniej jeszcze w końcu XIII wieku zaczęto budować murowane obwarowania miasta, które zastąpiły wcześniejsze umocnienia ziemno-drewniane. Wzmianki źródłowe odnotowały ich rozbudowę w XV wieku o zewnętrzny, drugi pierścień murów. Duże walory obronne zamku i miasta potwierdziły nieudane próby zdobycia go przez husytów w 1428 roku i nieudany atak wojsk Macieja Korwina w 1470 roku.
W 1459 roku ziemia kłodzka stała się samodzielnym hrabstwem i należała do Podiebradów. Rok później Jerzy z Podiebradów zatwierdził wszystkie przywileje miasta, dzięki czemu Kłodzko pozostało mu wierne w trakcie wojen z katolikami, nawet gdy w 1467 roku papież obłożył je z tego powodu interdyktem. Staraniem Jerzego po pożarze z 1469 roku przeprowadzono renowację i modernizację obwarowań, w trakcie której między innymi bramy otrzymały nowe wieże bramne.
Po długotrwałych walkach i zamieszkach z drugiej połowy XV wieku Kłodzko wyludniło się i zubożyło. Wpływ na to miały również liczne epidemie (między innymi 1430, 1472, 1493 roku) oraz kolejne pożary (w 1493 roku) i wylewy Nysy (w 1454 i 1475 roku). Zapewne nie pozostało to bez wpływu na stan obwarowań miasta i zamku. Polepszenie sytuacji i wejście w okres dobrobytu nastąpiło w połowie XVI wieku. Dzięki temu w latach 1557-1560 zamek kłodzki rozbudowano powiększając podzamcze i nadając renesansowy wystój częściom mieszkalnym.
W 1622 roku zamek został zniszczony przez wojska cesarskie w trakcie wojny trzydziestoletniej, a w końcu XVII i w XVIII wieku, średniowieczne jeszcze zabudowania zamkowe całkowicie przebudowano na nowożytną twierdzę bastionową. W XIX wieku rozpoczęto również rozbiórkę miejskich murów obronnych. Wpierw w 1810 rozebrano wszystkie bramy miejskie, długie odcinki kurtyn z basztami i obniżono pozostałe fragmenty, a następnie w latach 1898 – 1891 wyburzono pozostałe znaczniejsze fragmenty.
Architektura
Obwarowania miejskie ze względu na ukształtowanie terenu wzniesiono na nieregularnym planie zbliżonym nieco do półksiężyca. Od strony wschodniej miasto ograniczone było korytem rzeki Nysy Kłodzkiej, a w zasadzie kanałem Młynówki, która na wschodnim odcinku pełniła rolę fosy. Od północy zabudowa miejska częściowo otaczała dominujące nad Kłodzkiem wzgórze zamkowe, którego cypel tworzył przewężenie między większą zachodnią a mniejszą północno – wschodnią częścią miasta.
Mury miejskie nie tworzyły pełnego obwodu, gdyż łączyły się z umocnieniami zamku, pnąc się po stokach wzgórza w północnej części założenia. Linia linia muru obronnego wzmocniona była basztami wykuszowymi na planie prostokąta i półkola. Pierwotny sposób zwieńczenia kurtyn nie jest znany, wiadomo jedynie, iż u schyłku średniowiecza posiadały zadaszony chodnik straży z przedpiersiem przebitym otworami strzeleckimi. Baszty były wyższe od kurtyn o jedną a niektóre o dwie kondygnacje. W drugiej połowie XV wieku otrzymały one zwieńczenia w postaci ostrosłupowych hełmów, a przed nimi utworzono drugi obwód niższego muru wyposażonego w półkoliste basteje.
Do miasta prowadziła brama Czeska od zachodu, Zielona (Zarzecka) od południowego – zachodu i Ząbkowicka (Szpitalna) od północnego – wschodu, a także furty: Wodna i Łazienna. Ponadto z przeciwnego brzegu rzeki do Kłodzka dostać się można było bramą Dolną na wyspie Piasek, a następnie bramą Górną (Mostową), usytuowaną za mostem św. Jana przerzuconym nad Młynówką. Bramy umieszczone były w wieżach z przejazdami w przyziemiu.
Do odtworzenia pierwotnego wyglądu zamku brakuje obecnie danych. Według czeskiego kronikarza Kosmasa na przełomie XI i XII wieku na wzgórzu zamkowym istniało murowane palatium. Pozostała zabudowa i obwarowania były zapewne drewniano – ziemne. W późniejszym okresie średniowiecza zamek był nieregularnym założeniem obronnym, ściśle powiązanym z obwarowaniami miejskimi, posiadającym liczne budynki świeckie, sakralne, dziedzińce i zabudowę towarzyszącą. Wiadomo, iż składał się z części górnej i dolnej (podzamcza), oddzielonych murem i przekopem. Wjazd na podzamcze umieszczony był w widocznej na weducie M.Meriana masywnej czworobocznej wieży bramnej. Część górna podobno posiadała trzy dziedzińce. W ostatniej ćwierci XV wieku na jednym z nich powstała dwunawowa Sala Zielona, dekorowana malowidłami o motywach wici roślinnej, wykorzystywana przy okazji ważnych audiencji i uroczystości. Na zamku górnym znajdowała się również kaplica, prawdopodobnie pod wezwaniem Najświętszej Panny Marii oraz przynajmniej dwie czworoboczne wieże, przedstawione na weducie z XVI wieku.
Stan obecny
Większość murów miejskich Kłodzka wyburzono w XIX i na początku XX wieku. Obecnie nieliczne fragmenty znajdują się u wylotu ulicy Traugutta, wzdłuż ulicy Nad Kanałem oraz poniżej ulicy Łukasińskiego, a więc w północno – zachodniej i północno – wschodniej części dawnego obwodu obronnego. Po średniowiecznym zamku kłodzkim nie pozostały do dziś żadne ślady, został on całkowicie przekształcony w nowożytną twierdzę.
pokaż miejsce po zamku na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Broniewski T., Kłodzko, Warszawa 1970.
Frydrych B., Oniszczuk-Awiżeń K., Kłodzko w średniowieczu, Kłodzko 2009.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Przyłęcki M., Miejskie fortyfikacje średniowieczne na Dolnym Śląsku. Ochrona, konserwacja i ekspozycja 1850 – 1980, Warszawa 1987.
Przyłęcki M., Mury obronne miast Dolnego Śląska, Wrocław 1970.