Historia
Kościół św. Andrzeja zaczęto wznosić w drugiej połowie XIV wieku, najpewniej po lokacji miasta przez Janka z Kleczewa w 1366 roku. Wybudowano wówczas prezbiterium i być może mury obwodowe korpusu nawowego. W tym okresie parafia kleczewska była jedną z większych na terenie diecezji gnieźnieńskiej, już w XIV wieku działała przy niej szkoła elementarna. W pierwszej połowie XVI wieku wybudowano szczyt zachodni kościoła, założono także późnogotyckie sklepienia. Po pożarze w 1788 roku kościół został odrestaurowany. W drugiej połowie XIX wieku od zachodu dostawiono do nawy kruchtę.
Architektura
Gotycki kościół pod koniec średniowiecza osiągnął formę budowli trójnawowej o układzie halowym, z wyższym korpusem nawowym oraz niższym i szerszym od nawy głównej prezbiterium, zamkniętym na wschodzie wielobocznie. Po stronie północnej do prezbiterium przystawiono czworoboczną zakrystię, od północy nawy bocznej natomiast pierwotnie mogła się znajdować kaplica św. Wawrzyńca.
Całą budowlę (oprócz zakrystii) opięto przyporami, w narożnikach zachodnich usytuowanymi pod skosem. Najbardziej okazałą elewację uzyskała fasada zachodnia, zwieńczona wysokim, trójkątnym szczytem przedzielonym profilowanymi blendami, rozmieszczonymi w układzie schodkowym. Blendy te zamknięto półkoliście i udekorowano umieszczonymi powyżej sterczynami.
Nad prezbiterium założono gotyckie sklepienie gwiaździste, natomiast w korpusie nawowym sklepienie ułożone w gęstą siatkę żeber, podparte czterema ośmiobocznymi filarami. Światło padało do wnętrza przez ostrołuczne, rozglifione okna, przedzielone pionowo pojedynczym laskowaniem (trójdzielne okno wschodnie w prezbiterium podwójnym). Ostrołukami zamknięto też portale wejściowe: zachodni, północny i południowy, wykończone cegłą profilowaną na kształt wałków. Wejście do prezbiterium od południa zamknięto łukiem odcinkowym.
Stan obecny
Kościół w czasach nowożytnych, od XVIII do XIX wieku, był kilkukrotnie przebudowywany, lecz część z tych zmian usunięto podczas regotyzacji. Między innymi odtworzono ostrołukowe okna i południowy portal nawowy kościoła (północny i południowy w prezbiterium pozostawiono zamurowane). Wewnątrz pozostały neogotyckie głowice filarów, naśladujące formy tutejszych baz, oraz ceramiczne konsole podtrzymujące żebra sklepienne. Niestety fasadę zachodnią częściowo przysłania nowożytna, bezstylowa kruchta.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Grzybkowski A., Gotycka architektura murowana w Polsce, Warszawa 2016.
Kowalski Z., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku, Poznań 2010.
Maluśkiewicz P., Gotyckie kościoły w Wielkopolsce, Poznań 2008.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.