Historia
Kętrzyn otoczono murami miejskimi około lat 1350-1378, po zniszczeniach odniesionych w trakcie najazdów litewskich z 1344 i 1347 roku. Początkowo były to obwarowania drewniano – ziemne, które stopniowo przekształcano w murowane. W przywileju lokacyjnym Kętrzyna (Rastenburg) z 1357 roku mowa już była o dwóch bramach miejskich, wzmiankowanych jako istniejące (“brama od strony Sątoczna”, później zwanej bramą Wysoką, oraz “brama od strony młyna”). W 1374 roku po raz pierwszy wzmiankowany był miejski mur obronny. Miasto zapewne z góry było planowane jako jeden zwarty zespół obronny, zintegrowany z zamkiem i warownym kościołem św. Jerzego.
Kętrzyn przez długi czas dbał o dobry stan obwarowań. Oprócz oczywistej funkcji militarnej, pomagały one także przy poborze ceł od towarów przywożonych do miasta. Znaczenie miała również możliwość ochrony miasta przed obcymi, jako iż na terenie Prus pojawiały się wówczas różnorodne epidemie. W latach 1646 i 1648 naprawiono mury przy bramie Młyńskiej oraz murowany z cegły most przed bramą Wysoką. W 1653 roku wymieniono nakrycia dachowe na gankach biegnących u szczytu murów oraz naprawiono most zwodzony zawieszony nad fosą przed bramą Młyńską. W 1698 roku istniejący w murach wyłom załatano palisadą, a w 1700 roku odbudowano basztę i dużą część muru w pobliżu bramy Wysokiej, które zawaliły się w poprzednim roku. Dzięki tej trosce można było skutecznie ochronić miasto przed epidemią dżumy, która siała spustoszenie w latach 1708-1711. W mieście Kętrzynie zmarły wówczas jedynie trzy osoby.
Zagładę dla miejskich obwarowań przyniosła druga połowa XVIII wieku. Wielki pożar miasta z 1761 roku spowodował rozbiórkę murów obronnych, które stały się źródłem taniego budulca dla odbudowy zniszczonego miasta. Obydwie bramy miejskie zostały rozebrane w pierwszej ćwierci XIX stulecia.
Architektura
Mur obronny został wzniesiony na planie nieregularnego czworoboku, lekko wydłużonego na linii wschód – zachód. W narożniku południowo – zachodnim funkcje obronne pełnił połączony z fortyfikacjami kościół św. Jerzego, a w południowo – wschodnim zamek krzyżacki. Od południa Kętrzyn sąsiadował z rzeką Guber, której koryto przebiegało na linii wschód – zachód, zaś na północnym – wschodzie blisko miasta znajdowało się jezioro Górne.
Mur miejski zbudowano z cegły na kamiennym cokole o szerokości ponad 1 metra. Jego wysokość dochodziła do 10 metrów. W późniejszym okresie zwieńczone były daszkiem ponad chodnikiem obrońców, ale najpewniej wcześniej posiadały jedynie krenelaż z niezadaszonym chodnikiem straży. Sądząc po przekazach ikonograficznych w blankach miał on przebite otwory strzeleckie. Obwód wzmocniony został około 13 basztami, lecz ich rozkład nie jest dzisiaj dokładnie znany. Wiadomo, iż z pewnością umieszczone były w północno – wschodnim i północno – zachodnim narożniku, a dwie znajdowały się w kurtynie przy kościele św. Jerzego. Tam też na murze znajdowała się co najmniej jedna bartyzana.
Do miasta prowadziły dwie bramy: Wysoka i Młyńska, usytuowane na linii północ – południe, oraz dodatkowo przy kościele furta Wodna. Tamtędy wiodła droga do stawu młyńskiego, który był między innymi źródłem wody do gaszenia częstych pożarów. Bramę Młyńską umieszczono w pobliżu zamku, w południowym pasie murów obronnych. Chroniły ją zarówno rozlewiska wodne, jak i sama bliskość zamku. Bramę Wysoką, zwaną też Królewiecką, utworzono w zachodniej części odcinka północnego, na krańcu ulicy łączącej się z rynkiem.
Obie główne bramy umieszczone były w wieżach bramnych, a wjazd do bramy Wysokiej dodatkowo zabezpieczony był dwiema, wysuniętymi przed lico murów basztami. Po stronie zewnętrznej istniało dość szerokie międzymurze, utworzone między głównym murem a pasem drugiego, niższego muru z dodatkowym przedbramiem. Każdą z bram poprzedzały fosa oraz most zwodzony. System zabezpieczeń bramy Wysokiej podyktowany był zapewne słabymi walorami obronnymi terenu, który od strony północnej był stosunkowo płaski.
Stan obecny
Do dziś najlepiej zachował się fragment muru miejskiego na tyłach kościoła św. Jerzego, w północno – zachodniej części miasta oraz po stronie północno – wschodniej dawnego obwodu, gdzie widoczna jest przebudowana baszta narożna. Niestety mur nie zachował się do pełnej wysokości, w wielu miejscach został też mocno przemurowany.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Czubiel L., Domagała T., Zabytkowe ośrodki miejskie Warmii i Mazur, Olsztyn 1969.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Rzempołuch A., Przewodnik po zabytkach sztuki dawnych Prus Wschodnich, Olsztyn 1992.
Strona internetowa jerzysikorski.pl, Historia miasta Kętrzyn.