Historia
Parafia w Kaźmierzu wzmiankowana była już w 1298 roku, lecz obecny kościół powstał w 1494 roku na miejscu wcześniejszego, zapewne drewnianego. Rozbudowę przeprowadzono z fundacji właściciela ówczesnych dóbr, Jana Świdwy Szamotulskiego, najpewniej w związku z nadaniem w 1458 roku osadzie praw miejskich i rozwojem Kaźmierza.
Na początku wzniesione zostało gotyckie prezbiterium, które mogło przez jakiś czas stanowić odrębną budowlę z własnym szczytem zachodnim. Korpus nawowy dobudowano nieco później (co widać po stykaniu się przypór południowych nawy i prezbiterium), a na końcu, w 1515 roku, do kościoła dobudowano kaplicę św. Anny, czyli późniejszą nawę boczną.
W 1738 roku przeprowadzono renowację kościoła staraniem Bolesława Moszczeńskiego. W 1934 roku dostawiono neogotycką kaplicę grobową rodziny Skrzydlewskich, zaś w latach 1934 – 1937 miała miejsce kolejna renowacja kościoła, w trakcie której między innymi zrekonstruowano zachodni szczyt. W latach 1962 – 1966 sfinansowano malowanie polichromiami wnętrza oraz konserwację wyposażenia. Ostatnie prace renowacyjne miały miejsce po 2000 roku.
Architektura
Kościół usytuowany został na wzniesieniu, na północ od rynku dawnego miasta, na prawym (zachodnim) brzegu rzeki Samy, przy drodze wychodzącej z rynku ku północy. Ulokowano przy nim cmentarz, po którego zachodniej stronie teren łagodnym zboczem opadał w kierunku rzeki.
Budowla otrzymała dwuprzęsłowy korpusu na planie prostokąta z owalnym wybrzuszeniem w narożniku na klatkę schodową, do którego od wschodu przystawiono nieco węższe, lecz wyjątkowo długie prezbiterium o dwóch przęsłach i wielobocznym zamknięciu. Po jego północnej stronie ustawiono na przedłużeniu nawy bocznej zakrystię i kruchtę. Wąska i niska nawa boczna powstała na początku XVI wieku jako dwuprzęsłowa kaplica św. Anny o długości równej z nawą główną. Całość budowli wzmocniona została przyporami, pomiędzy którymi przepruto okna, pierwotnie ostrołukowe. Ozdobnymi blendami pokryto ściany zakrystii oraz szczyt zachodni, rozczłonkowany płycinami ze zwieńczeniami w ośli łuk, łukami odcinkowymi oraz półkolistymi. Do środka pierwotnie prowadził ozdobnie profilowany portal południowy w korpusie oraz dwa skromniejsze portale prowadzące do nawy głównej od zachodu i do nawy bocznej od północy.
We wnętrzu wszystkie przestrzenie połączono ze sobą płynnie, a rozgraniczenie łuku tęczowego nie wydało się zbyt silne z powodu bogatych rysunków sklepień. Obie nawy otwarto na siebie dwiema szerokimi, profilowanymi arkadami, które wsparł pojedynczy filar. Wnętrze nawy głównej, kaplicy i prezbiterium przykryto sklepieniami gwiaździstymi. W tym ostatnim odkryto fragmenty XVI-wiecznej polichromii przedstawiającej postać biskupa w obramieniu architektonicznym. Żebra sklepień wtopiono wprost w gładkie powierzchnie ścian, jedynie ponad filarem międzynawowym opadły one na ośmioboczną służkę od strony nawy głównej i pękatą lizenę od strony nawy bocznej.
Stan obecny
Kościół zachował gotycki układ przestrzenny, powiększony o neogotycką kaplicę po południowej stronie nawy. Przekształceniu uległa większość okien, obecnie zamkniętych półkoliście a nie ostrołucznie, nieco także obniżonych w stosunku do oryginalnych. Ponadto rekonstruowany był szczyt zachodni, powiększony o nowożytny wykusz z barokowym hełmem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kowalski Z., Gotyk wielkopolski. Architektura sakralna XIII-XVI wieku, Poznań 2010.
Maluśkiewicz P., Gotyckie kościoły w Wielkopolsce, Poznań 2008.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.