Historia
Romański kościół św Marcina (pierwotnie pod wezwaniem św. Mateusza) zbudowany został w drugiej połowie XII wieku. Według tradycji jego budowa powiązana miała być z kultem i męczeństwem Pięciu Braci eremitów reguły św. Romualda oraz pustelnią, która miała powstać na miejscu ich śmierci. W rzeczywistości kościół zbudowano w osadzie targowej zlokalizowanej przy lądowym szlaku drogowym, powiązanym z przebiegającym w niewielkiej odległości szlakiem wodnym, łączącym Wielkopolskę z Kujawami i Pomorzem.
W 1237 roku książę Henryk Brodaty podarował Kazimierz biskupom lubuskim wraz z prawem patronatu kościelnego. W 1287 Przemysł II potwierdził nadania i wyraził zgodę na lokację miasta Kazimierz, ale kościół ponownie nie został bezpośrednio odnotowany. Najwcześniejsza wzmianka o nim przekazana została dopiero w 1414 i 1418 roku, także nie bezpośrednio, kiedy to dwukrotnie wymieniony został proboszcz Kazimierza.
Około 1512 roku kościół został przebudowany w stylu późnogotyckim z fundacji biskupa Jana Lubrańskiego. W następnych wiekach wielokrotnie ulegał pożarom, między innymi w 1608 roku, następnie w 1613 roku i w trakcie potopu szwedzkiego z 1656 roku. Na początku XVIII wieku został spalony przez szwedzkie wojska Karola XII, następnie odbudowany, ponownie spalił się w 1729, w wyniku czego zawaliła się fasada zachodnia. Barokową odbudowę przeprowadzono w 1782 roku, zaś w 1859 roku powiększono ponownie nawę. W latach 1898 – 1911 kościół poddawany był kolejnym remontom, lecz w trakcie II wojny światowej po ograbieniu wykorzystywano go jako magazyn zboża. Powojenną restaurację przeprowadzono w 1988 – 1989 i 1995 roku.
Architektura
Kościół zbudowany został we wschodniej części wsi, z nieobrobionych głazów granitowych, a częściowo z ciosów piaskowca użytych w dolnych partiach budowli. Założono go na planie prostokąta o długości 11,5 metra i szerokości 7,4 metra. Po stronie wschodniej do nawy dostawiono węższe, zakończone półkolistą apsydą prezbiterium. Zarówno nawę jak i prezbiterium posadowiono na cokole utworzonym z czterech rzędów otoczaków, na których spoczęły dwa rzędy dużych ciosów. Wnętrze pierwotnie oświetlały niewielkie, rozglifione, półkoliście zamknięte okna.
Na początku XVI wieku podwyższono mury kościoła, a nawę przedłużono o około 7 metrów w kierunku zachodnim i opięto przyporami pomiędzy którymi przebito większe, ostrołuczne okna. W trakcie rozbudowy korzystano częściowo z cegły, częściowo z piaskowca pochodzącego z rozebranej fasady. Wówczas także od północy dobudowana została zakrystia i skarbczyk. Przybudówka ta pokryła całą dolną część prezbiterium oraz wschodni fragment nawy kościoła. Składała się z dwóch odrębnych części, spiętych jedną północną elewacją. Przybudówka otrzymała wschodni szczyt zdobiony tynkowanymi blendami, zamkniętymi łukami w ośle grzbiety.
Stan obecny
Z okresu romańskiego zachowała się apsyda, ściany prezbiterium i dolne partie murów nawy. Od południa zobaczyć można zamurowany portal z herbem Godziemba, w apsydzie jedno półkoliste romańskie okno, także zamurowane, a na oszkarpowanych ścianach zachowane są pozostałości przemurowanych ostrołukowych okien oraz dwa średniowieczne gmerki (krzyż na podstawie oraz krzyż na kole, kojarzony ze znakiem Ziemi lub odwróconym symbolem Wenus). Z okresu gotyckiego widoczna jest zakrystia oraz zachodnia część nawy oprócz skrajnego przęsła z fasadą, którą dobudowano w drugiej połowie XIX wieku. Z tego okresu pochodzi też nowożytna kruchta.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Jarzewicz J., Kościoły romańskie w Polsce, Kraków 2014.
Maluśkiewicz P., Gotyckie kościoły w Wielkopolsce, Poznań 2008.
Różański A., Jednoprzestrzenne kościoły romańskie z terenu Wielkopolski, Poznań 2010.
Świechowski Z., Architektura romańska w Polsce, Warszawa 2000.
Tomala J., Murowana architektura romańska i gotycka w Wielkopolsce, tom 1, architektura sakralna, Kalisz 2007.