Historia
Kościół w Kartnie (Kortenhagen) zbudowany został około drugiej połowy XIII wieku. Wieś należała wówczas do cystersów z pobliskiego Kołbacza, którzy być może pomagali w pracach nad budową świątyni. W połowie XVI wieku z powodu sekularyzacji dóbr klasztornych utracili oni Kartno, a kościół stał się świątynią protestancką. W XVIII wieku przy kościele zbudowano wolnostojącą, drewnianą dzwonnicę. Następnie w XIX stuleciu w trakcie remontu przekształcono otwory okienne i dobudowano apsydę. W 1945 roku kościół został zniszczony. W latach 1981-1984 przeprowadzono odbudowę, po której przekazany został pod nowym wezwaniem parafii katolickiej (Podwyższenia Krzyża Świętego).
Architektura
Kościół wzniesiony został z kostki granitowej (regularnie obrobionych kamieni polnych), łączonej wapienną zaprawą. Wykorzystano również gotycką cegłę do utworzenia detali architektonicznych, zbyt trudnych do ukształtowania w twardym granicie. W średniowieczu uzyskał formę budowli salowej, na planie prostokąta o wymiarach 9,6 x 16,1 metrów, bez zewnętrznie wyodrębnionego z bryły prezbiterium, a także bez wieży lub jakiegokolwiek innego murowanego aneksu (np. zakrystia, kruchta). Prezentował więc najprostszy możliwy układ jaki mogła przyjąć budowla sakralna.
Elewacje zewnętrzne murów obwodowych kościoła były surowe, pozbawione zdobień i nie podparte przyporami. Rozdzielały je tylko otwory okienne i wejściowe. Okna były zapewne niewielkich rozmiarów, obustronnie rozglifione. Portale wykonano z dokładnie obrobionych ciosów i klińców granitowych. Główny, trójuskokowy, ostrołucznie zamknięty portal wejściowy umieszczono w elewacji zachodniej. Drugi, dwuuskokowy osadzono w ścianie północnej.
Dwuspadowy dach kościoła osadzono przy krótszych bokach na trójkątnych szczytach, od strony zewnętrznej jedynych większych ozdobnych elementach budowli. Szczyt zachodni wymurowano z łamanych kamieni polnych, ale jego artykulację w postaci wąskich lasek i łuków siedmiu blend z cegły, co nadało fasadzie ciekawy, dekoracyjny wygląd. W partię szczytu wschodniego wchodziło duże, ostrołuczne okno.
Stan obecny
Średniowieczny kościół jest dziś powiększony o nowożytną apsydę przy wschodniej ścianie szczytowej, częściowo przykrywającą pierwotne, dziś zamurowane okno. Okna obu elewacji wzdłużnych (północnej i południowej) zostały poszerzone i obmurowane cegłą. Odtworzona musiała też zostać korona murów z gzymsami wieńczącymi. Zachowały się natomiast dwa gotyckie, proste ale kunsztownie wykonane portale, warty uwagi jest również szczyt zachodni. Wnętrze posiada wystrój i strop współczesny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół ob. p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego, T.Wolender, nr 6334, Kartno 1994.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenhagen, Stettin 1902.
Świechowski Z., Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.