Historia
Kościół w Kartnie (niem. Kortenhagen) zbudowany został około drugiej połowy XIII wieku. Wieś należała wówczas do cystersów z pobliskiego Kołbacza, którzy być może pomagali w pracach nad budową świątyni. W połowie XVI wieku z powodu sekularyzacji dóbr klasztornych utracili oni Kartno, a kościół stał się świątynią protestancką. W XVIII wieku przy kościele zbudowano wolnostojącą, drewnianą dzwonnicę. Następnie w XIX stuleciu w trakcie remontu przekształcono otwory okienne i dobudowano apsydę. W 1945 roku kościół został zniszczony. W latach 1981-1984 przeprowadzono odbudowę, po której przekazany został pod nowym wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego parafii katolickiej.
Architektura
Kościół wzniesiony został z kostki granitowej (regularnie obrobionych kamieni polnych), łączonej wapienną zaprawą. Wykorzystano również gotycką cegłę do utworzenia detali architektonicznych, zbyt trudnych do ukształtowania w twardym granicie. W średniowieczu uzyskał formę budowli salowej, na planie prostokąta o wymiarach 9,6 x 16,1 metrów, bez zewnętrznie wyodrębnionego z bryły prezbiterium, a także bez wieży lub jakiegokolwiek innego murowanego aneksu (np. zakrystia, kruchta). Prezentował więc najprostszy możliwy układ jaki mogła przyjąć budowla sakralna.
Elewacje zewnętrzne murów obwodowych kościoła były surowe, pozbawione zdobień i nie podparte przyporami, jak w zdecydowanej większości wczesnogotyckich wiejskich kościołów Pomorza Zachodniego. Rozdzielały je tylko otwory okienne i wejściowe. Te ostatnie ujęte były niskim cokołem, który obiegał wszystkie elewacje. Okna były zapewne niewielkich rozmiarów, wąskie, obustronnie rozglifione. Rozmiarami wyróżniać się mogło jedynie osiowe okno wschodnie, przez które światło wpadało na ołtarz główny. Portale wykonano z dokładnie obrobionych ciosów i klińców granitowych. Główny, dwuuskokowy, ostrołucznie zamknięty portal wejściowy umieszczono w elewacji zachodniej. Drugi, jednouskokowy osadzono w ścianie północnej.
Dwuspadowy dach kościoła osadzono przy krótszych bokach na trójkątnych szczytach, od strony zewnętrznej jedynych większych ozdobnych elementach budowli. Szczyt zachodni wymurowano z łamanych kamieni polnych, ale jego artykulację w postaci wąskich lasek i łuków siedmiu blend wykonano z cegły, co nadało fasadzie ciekawy, dekoracyjny wygląd. W partię szczytu wschodniego wchodziło duże, ostrołuczne okno.
Stan obecny
Średniowieczny kościół jest dziś powiększony o nowożytną apsydę przy wschodniej ścianie szczytowej, częściowo przykrywającą pierwotne, dziś zamurowane okno. Okna obu elewacji wzdłużnych (północnej i południowej) zostały poszerzone i obmurowane cegłą. Odtworzona musiała też zostać korona murów z gzymsami wieńczącymi. Zachowały się natomiast dwa gotyckie, proste ale kunsztownie wykonane portale, warty uwagi jest również szczyt zachodni. Wnętrze posiada wystrój i strop współczesny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół ob. p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego, T.Wolender, nr 6334, Kartno 1994.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Lemcke H., Die Bau- und Kunstdenkmäler des Regierungsbezirks Stettin, Der Kreis Greifenhagen, Stettin 1902.
Piasek D., Średniowieczne kościoły granitowe Pomorza Szczecińskiego i Nowej Marchii, Gdynia 2023.
Świechowski Z., Architektura granitowa Pomorza Zachodniego w XIII wieku, Poznań 1950.