Historia
Według późnej tradycji początki warowni sięgać miały XII wieku i czasów panowania Bolesława Krzywoustego. Bardziej prawdopodobne jest jednak, iż zamek wzniesiony został przez książąt świdnicko – jaworskich, przypuszczalnie ku ochronie szlaku wiodącego doliną Bobru lub dla zabezpieczenia osadnictwa we wschodniej części kotliny. Po raz pierwszy wzmiankowany był jako własność Bolka II w dokumencie z 1364 roku pod nazwą Walkenstein.
W 1369 roku jako burgrabia zamku odnotowany został Kleryk Bolcze (Clericose Bolczen). Wówczas to król Karol IV potwierdził wdowie po Bolku, Agnieszce, wszystkie jej prawa i emerytury, w tym także zamek Sokolec (Falkensteyn). W 1372 roku księżna Agnieszka świdnicka nadała lenno zamkowe w dożywocie Klerykowi Bolcze, po którego śmierci w 1385 roku burgrabią zamku został Jan Reinbaben. Jako iż zmarł on niebawem, z nadania księżnej jego następcą w 1386 roku został dożywotnio Rudiger Wiltberg. Ten jednak trzy lata później sprzedał lenno w dożywotnie władanie Ticze Schindlerowi. Także w kolejnych latach właściciele Sokolca często się zmieniali. Od 1399 roku był nim Wacław z Donína, następnie jego bracia Beneš i Štěpán, a od 1406 roku Jungelin von Tscheschaw. Wymiana właścicieli przyczyniła się zapewne do podupadnięcia budowli, a być może nawet do czasowego jej opuszczenia.
O historii zamku przez większość okresu wojen husyckich źródła pisane milczą. Dopiero w 1432 roku biskup Konrad wrocławski napisał, że Hayn von Tschirn (von Czirne) dołączył do heretyków, ale świdniczanie zdobyli jego zamek Niesytno, z którego wyprawiał się zbrojnie na ziemie katolików. Husyci uciec mieli wówczas do Sokolca (Falkinstein), gdzie byli ścigani przez mieszczan Świdnicy. Według kronikarza Marcina z Bolkowa Hans von Czirne w 1434 roku, w obliczu nadchodzącej klęski rewolucji husyckiej, postanowił zmienić strony konfliktu. Pod pretekstem narady wojskowej miał zwabić do Sokolca księdza Bedřicha ze Strážnic i hejtmana Němčí Michálka, a następnie w nocy nakazał ich schwytanie, czego dokonał jego brat Zygmunt, który również przekazał ich biskupowi i mieszkańcom Wrocławia. Michálkowi co prawda udało się uciec, ale i tak husyci w odwecie zdobyli i spalili Sokolec.
Losy zamku po zniszczeniu w 1434 roku nie są pewne. Według niektórych kronikarzy miał być zdobyty przez wojska węgierskiego króla Macieja Korwina jako siedziba rabusiów w 1475 lub w 1476 roku i wówczas ostatecznie porzucony. Dopiero w 1508 roku w liście Władysława Jagiellończyka do Antona Schoffa z Chojnika wspomniano o zamku Sokolec, jako o zburzonym ponad pięćdziesiąt lat temu.
Architektura
Sokolec zbudowano z łamanego kamienia miejscowej skały granitowej łączonej wapienną zaprawą oraz w dużej części z drewna, na zachodnim stoku Krzyżnej Góry, gdzie wspierał się on o skalne, wysokie aż na 20 metrów wypiętrzenie, wypełniał skalne formacje i wznosił na ich szczytach. Pod budowę wybrano jedno z najwyższych w okolicy wzniesień, co zapewniało doskonały widok na szerokie otoczenie Kotliny Jeleniogórskiej. Droga dojazdowa do zamku prowadziła z przełęczy pomiędzy dwoma wzgórzami na północno – wschodnim, wschodnim i południowo – wschodnim zboczu, gdzie następnie skręcała ostro na północny – zachód i wchodziła na teren wschodniego podzamcza.
Układ zamku był w znacznym stopniu zdeterminowany ukształtowaniem wzgórza i skalnych formacji dzielących się na trzy główne bloki, z których środkowy był najwyższy i największy. Pod każdym ze skalnych bloków, po ich północnej stronie, uformowano odrębne części zamku: wschodnie podzamcze (przednia część Sokolca), dalej najważniejszą, murowaną część zamku oraz podzamcze zachodnie (część tylna). Dodatkowo zabudowania strażniczo – obronne znajdowały się na samych skałach oraz częściowo po ich południowej stronie.
Podzamcze wschodnie otrzymało wydłużony kształt o długości około 58 metrów z obszernym dziedzińcem ograniczonym od południa skałami a od wschodu i północy obwarowaniami. Jego obszar częściowo wchodził także na teren południowego stoku szczeliną pomiędzy środkowym i wschodnim skalnym blokiem. Brama wjazdowa na dziedziniec mogła mieć formę korytarzową i być flankowana od południa przez drewnianą wieżę strażniczą usytuowaną na skale (wykuto tam w podłożu podstawę o wymiarach około 7 x 4 metra). Czworoboczny w planie budynek lub wieża mógł się również znajdować w kącie utworzonym przez środkowy blok skały.
Główną, środkową część zamku wzniesiono na planie czworoboku o wymiarach około 20 x 32 metry. Z trzech stron teren ten zabezpieczał kamienny mur obronny o zaokrąglonych narożach, z czwartej natomiast, południowej, założenie graniczyło ze skalnym blokiem. Bramę wjazdową usytuowano po stronie wschodniej oraz zachodniej. Tą ostatnią flankowały dwa niewielkie budynki o nieznanej funkcji, z których północny był dwuprzestrzenny, a południowy jednoprzestrzenny. Od północy i wschodu rdzeń zamku zabezpieczono przekopem i ziemnym wałem, natomiast od południa usytuowaną na najwyższym skalnym bloku czworoboczną wieżą o wymiarach około 8×6 metra, dostępną stromymi skalnymi schodami z nieco niższej środkowej części skały. Przy jej wschodniej stronie znajdował się zbiornik na wodę deszczową o głębokości 3 metrów, zaś na wschodnim skraju skalnego grzbietu być może kolejna drewniana wieża. Wspomniane skalne schody zapewniały także dostęp do południowej, bardzo wąskiej części zamku. Odcinek ten miał około 3 metry szerokości, natomiast w części wschodniej od 6 do 9 metrów. Być może znajdował się tam również jakiś budynek.
Niewielkie zachodnie podzamcze oddzielone było od głównej, murowanej części zamku przekopem o szerokości od 13 do 20 metrów, zamkniętym na północy i południu poprzecznymi ścianami. Mała przestrzeń zachodniego podzamcza wypełniała teren pomiędzy większym skalnym blokiem zachodnim i szeregiem mniejszych skał. Prawdopodobnie pełniła ona funkcję czysto wojskową, gdyż była dostępna tylko ze środkowej części zamku.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych. Widoczne są jedynie niewielkie relikty partii fundamentowych dwóch zachodnich budynków. Ponadto w skałach odnaleźć można otwory po mocowaniach belek drewnianych konstrukcji, kilkumetrowe zagłębienie w skale, najpewniej zbiornik na wodę, oraz wykute w kamieniu schody. Wstęp na ich teren jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Boguszewicz A., Corona Silesiae. Zamki Piastów fürstenberskich na południowym pograniczu księstwa jaworskiego, świdnickiego i ziębickiego do połowy XIV wieku, Wrocław 2010.
Chorowska M., Dudziak T., Jaworski K., Kwaśniewski A., Zamki i dwory obronne w Sudetach. Tom II, księstwo jaworskie, Wrocław 2009.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.
Sýkora M., Hrady doby husitské, Most 2013.