Historia
Ratusz w Kamieniu Pomorskim zaczęto budować pod koniec XIII wieku lub na początku XIV wieku, gdyż w 1274 roku miasto uzyskało od księcia Barnima I potwierdzenie prawa lubeckiego, a w 1301 roku po raz pierwszy wzmiankowani byli rajcy („consules”). Sam budynek ratusza po raz pierwszy odnotowano w źródłach pisanych dopiero w 1426 roku.
W połowie XIV wieku pierwotna, niewielka budowla przestała wystarczać prosperującemu miastu. Przystąpiono do rozbudowy ratusza, w wyniku której został on powiększony o część wschodnią z podcieniem. Do istniejącego budynku domurowano także podpiwniczoną, dwukondygnacyjną halę handlową. W połowie XV wieku przeprowadzono późnogotycką przebudowę ratusza, w trakcie której założono sklepienia krzyżowe w piwnicy i sieciowe na piętrze. Ostatnie późnogotyckie zmiany mogły zostać wprowadzone po pożarze miasta w 1536 roku.
Na początku XVII wieku zachodnia część ratusza z powodu pożaru została mocno uszkodzona. W trakcie odbudowy usunięto z pierwszego piętra naruszone sklepienia, a szczyt odbudowano w formie łączącej motywy późnogotyckie i nowożytne. W XVIII wieku umieszczono wejście w elewacji południowej, zamurowano podcienia oraz przemurowano część okien. W 1927 roku przeprowadzono regotyzację. W 1945 roku zabytek uległ zniszczeniu, lecz został po wojnie w latach 1966 – 1968 pieczołowicie odbudowany.
Architektura
Ratusz z początku XIV wieku był niewielkim, niemal kwadratowym w rzucie budynkiem o wymiarach 8,9 x 10,8 metra. Posiadał piętro i dwie sklepione kolebkowo piwnice. Jedna z nich, w narożu południowo – wschodnim, zapewne przeznaczona została na karcer, gdyż połączono ją z przyziemiem spiralną klatką schodową, bez połączenia z druga komorą. Na pierwszym piętrze znajdowała się sala obrad ławników, a na parterze mogła funkcjonować sala posiedzeń rady miejskiej. Do budowli najprawdopodobniej przylegała lub stała w bliskim sąsiedztwie drewniana hala kupiecka. Ratusz usytuowano na środku rynku lokacyjnego miasta.
W połowie XIV wieku budynek po powiększeniu o część wschodnią o wymiarach 19,5 x 10,8 metra, uzyskał kształt wydłużonej, prostokątnej w planie kamienicy, piętrowej, podpiwniczonej, z trójarkadowym podcieniem od strony wschodniej, utworzonym przez ośmioboczne filary z trójuskokowymi, fazowanymi łukami arkad. Podcień mieścił wejście do ratusza, a drugie znajdowało się od północy, blisko narożnika zachodniego, gdzie utworzono portal o uskokowych, profilowanych ościeżach, zdobionych glazurowaną cegłą.
Budynek ratusza charakteryzował bogaty wystrój zewnętrznych elewacji, podzielonych półkolistymi, ślepymi arkadami o wysokości dwóch kondygnacji i lizenami, które po stronie północnej i południowej w górnej części zostały połączone przyściennymi łukami. W części zachodniej ratusza lizeny-przypory otrzymały kształt wieloboczny i zostały podzielone niszami na kilka stref, przy czym ich górna partia wyrastała ponad okap dachu w formie sterczyn. Elewację wschodnią na piętrze, ponad tynkowanym fryzem ozdobiono trzema ostrołukowymi oknami przedzielonymi trzema wąskimi płycinami o zamknięciach odcinkowych. W arkadach ścian wzdłużnych rozmieszczono dwie kondygnacje otworów: w środkowych przęsłach rozmieszczonych parami, a w skrajnym od wschodu i dwóch od zachodu większych, pojedynczych.
Krótsze boki ratusza otrzymały ozdobne, gotyckie szczyty, z których zachodni pod koniec XV wieku lub w XVI stuleciu zwieńczono ażurową dekoracją o motywach maswerkowych, w formie gęsto splecionych sieci i przenikających się ostrołuków. Szczyt wschodni, ośmioosiowy, wydzielono gzymsem, podzielono lizenami przechodzącymi w sterczyny oraz blendami umieszczonymi w polach między lizenami.
Wewnątrz ratusza umieszczono wysoki parter i niskie piętro, podzielone na dwa trakty. W piwnicy pod zachodnią częścią budynku umieszczono kwadratowe pomieszczenie, od połowy XV wieku nakryte sklepieniem krzyżowo – żebrowym na centralnie umieszczonym filarze, natomiast dwie najstarsze, niewielkie piwnice po stronie południowej od początku XIV wieku przykryte były sklepieniem kolebkowym. Pomieszczenie piwniczne pod częścią wschodnią zwieńczono już tylko stropem drewnianym. Podcienia oraz znajdująca się nad nimi sala przeznaczona dla burmistrza zostały nakryte sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Reprezentacyjne pomieszczenia na piętrze części zachodniej w XV wieku mogły być przykryte sklepieniami sieciowymi opartymi na wewnętrznych przyporach. Pozostałe pomieszczenia nakrywały drewniane, płaskie stropy.
Stan obecny
Budynek ratusza zachował średniowieczne mury obwodowe, ale elewacje zostały częściowo przekształcone w XVIII i XIX wieku. Szczyt zachodni, fryz między kondygnacjami oraz zwieńczenie sygnaturki na kalenicy dachu są efektem nowożytnej przebudowy, wschodni natomiast wraz z koroną murów obwodowych jest rekonstrukcją, gdyż obecny wygląd ratusz zawdzięcza odbudowie z lat 60-tych XX wieku. Po podniesieniu z ruiny zabytek przeznaczony został dla potrzeb urzędów miejskich. Niestety zmianie uległ wówczas oryginalny dwutraktowy podział, za sprawą częściowego rozebrania gotyckiej ściany działowej, zastąpionej korytarzem. Nie odtworzono też sklepień na piętrze budynku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Jarzewicz J., Architektura średniowieczna Pomorza Zachodniego, Poznań 2019.
Pawlak R., Polska. Zabytkowe ratusze, Warszawa 2003.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.