Historia
W okresie od IX do XI wieku Kamień był drewniano – ziemnym grodem należącym do plemienia Wolinian. Następnie do 1187 roku stanowił siedzibę książąt zachodniopomorskich, zdobytą przez Bolesława Krzywoustego w 1120 roku. W 1176 roku stał się siedzibą biskupstwa przeniesionego z Wolina, a od 1295 roku znajdował się na terenie księstwa wołogoskiego.
Miejskie mury obronne w Kamieniu Pomorskim zaczęto budować w pierwszej połowie XIV wieku. Prace ruszyły zapewne w związku z zagrożeniem brandenburskim, choć konieczność budowy obwarowań została już zasygnalizowana w przywileju lokacyjnym księcia Barnima I z 1274 roku. Opieszałość ta spowodowała, iż w 1308 roku nie zabezpieczone miasto zostało zdobyte i splądrowane przez wojska brandenburskie. Po tym wydarzeniu rozpoczęto prace nad wznoszeniem murowanych obwarowania z trzech stron miasta (od strony zalewu znajdowała się jeszcze palisada). Równocześnie prowadzono prace związane z fortyfikowaniem założenia katedralnego. Przypuszczalnie zakończenie budowy obwarowań miasta i katedry nastąpiło dopiero w XV stuleciu. Wtedy też podwyższono kurtyny, przebudowano baszty oraz bramę Wolińską.
Duże zniszczenia miasta i jego fortyfikacji nastąpiły w okresie wojny trzydziestoletniej z lat 1618-1648. W 1637 roku Kamień został opanowany przez Szwedów, między innymi dlatego, że średniowieczny system obronny stracił już na znaczeniu. W 1640 roku Szwedzi otoczyli miasto dodatkowo nowożytnymi fortyfikacjami bastionowymi, choć rozebrano je już w 1794 roku. W 1661 roku rozebrano bramę Katedralną, kolejne średniowieczne bramy miejskie zburzono w pierwszej połowie XIX wieku w celu pozyskania materiałów budowlanych. Mury miejskie od strony południowej i wschodniej rozebrano w latach 1918-1920, przy czym w części północnej często były wykorzystywano jako tylne ściany dla nowej zabudowy.
Architektura
Miasto założono na planie nieregularnego wieloboku, od północy i zachodu zabezpieczonego wodami zalewu i dość wysoką skarpą, a z pozostałych stron połączoną z zalewem zdwojoną fosą przedzieloną ziemnym wałem. Długość murów obronnych wynosiła pierwotnie około 1040 metrów, nie wliczając obwarowań katedry i zabudowań kapitulnych, znajdujących się we wschodniej części założenia.
Mur obronny posiadał co najmniej 5 metrów wysokości. Nie jest znane jego pierwotne zwieńczenie, przypuszczać jedynie można, iż miało ono formę chodnika straży ukrytego za krenelażem. Po podwyższeniu kurtyn u schyłku średniowiecza utworzono już proste przedpiersie przebite otworami strzeleckimi, zapewne przystosowanymi do użycia ręcznej broni palnej. Mur wzmocniony był ośmioma basztami, w tym trzema od strony zalewu (Rybacka, Miejska, Maślana). Od strony południowej, najbardziej zagrożonej, mur posiadał pięć baszt. Miały one formę cylindryczną, zamkniętą oraz otwartą w postaci wykuszy otwartych od strony wewnętrznej.
Początkowo do miasta prowadziły dwie główne bramy: Wolińska od strony zachodniej i Katedralna od wschodu, oraz mniejsze furty Klasztorna, Maślana i Rybacka od strony zalewu. Brama Wolińska ostatecznie uzyskała formę budynku na planie czworoboku z przejazdem w przyziemiu, flankowanego przez dwustopniową basztę o czterech kondygnacjach czworobocznych i trzech cylindrycznych.
Stan obecny
Do dzisiaj przetrwały fragmenty obniżonego i mocno przemurowanego muru obronnego wzdłuż Zalewu Kamieńskiego oraz brama z basztą Wolińską. Od 2001 roku znajduje się w niej Muzeum Kamieni, które udostępnia zwiedzającym bogatą kolekcję minerałów i skamieniałości, kamienie szlachetne i półszlachetne, szkielety dinozaurów, meteoryty, a także wystawę militariów średniowiecznych. Dodatkową atrakcję stanowią dwa tarasy widokowe. Po południowej stronie miasta wciąż czytelny jest system zdwojonych fos.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Warszawa 2012.