Historia
Pierwsza wzmianka o Jeżowie, czyli o możnowładczej budowli obronnej i leżącym obok niej folwarku, pojawiła się w 1383 roku. Wówczas to jego dziedzicem był Stanisław Jeżowski herbu Strzemię, późniejszy kasztelan biecki. Nie wiadomo jednak czy był on fundatorem budowli. Samo „castrum” po raz pierwszy odnotowano w dokumencie z 1416 roku, później obronna budowlę z Jeżowa zwano także „fortalicium”. Pozostawała ona w posiadaniu rodu Strzemieńczyków – Jeżowskich do 1483 roku. Wówczas to w wyniku wymiany właścicielem Jeżowa został Klemens Turski, a po nim jego synowie. Rozległe dobra ziemskie zostały następnie w 1527 roku podzielone na trzy części między spadkobierców Piotra Turskiego, przy czym podział ten dotyczył także samego dworu.
W 1544 roku gruntownej przebudowy późnośredniowiecznej wieży mieszkalnej dokonał ówczesny właściciel Jeżowa, Adam Strasz herbu Ogończyk. Przez następne stulecie panami na Jeżowie byli arianie. Ostatnim z nich był Olbrycht Rożna herbu Gryf, który zginął w 1655 podczas przeprawy przez Dunajec. Później dwór przeszedł w ręce Marcina Byliny herbu Belina, dla odmiany zwolennika katolicyzmu i kontrreformacji. Kolejnymi właścicielami w XVIII i XIX wieku byli Kurdwanowscy herbu Półkozic, Jaworscy herbu Jelita, Majchrowiczowie i Onitschowie. W końcu lat dwudziestych XX wieku dobra należały do Kazimierza Ramułta, lecz po 1945 roku pozbawiony właścicieli dwór popadł w ruinę. Uratowała go przeprowadzona w latach sześćdziesiątych XX wieku renowacja.
Architektura
Najstarszą średniowieczną budowlę w Jeżowie usytuowano na wzniesieniu, na zachodnim (lewym) brzegu rzeki Białej, gdzie owalne w planie spłaszczenie cypla o wymiarach około 42 x 43 metry odcięte zostało poprzecznym przekopem. Najpewniej była to budowla murowana, być może wieżowa, o nieznanym bliżej kształcie.
Drugą budowlę z pierwszej ćwierci XVI wieku zbudowano po przeciwnej stronie rzeki, na prawym brzegu Białej, na północ od wsi Wilczyska. Usytuowano ją na krańcu stoku wzgórza, częściowo podsypanego i otoczonego fosą. Pierwotnie miała ona w planie formę prostokąta, zapewne wieżowego charakteru, z narożną owalną wieżyczką po stronie południowo – wschodniej. Wnętrze podzielone było na cztery kondygnacje, z których każda dzieliła się na dwa pomieszczenia. Przyziemie posiadało sklepione kolebkowo izby, podobnie podsklepione były dwa pomieszczenia na wysokim parterze o przeznaczeniu gospodarczym. Funkcje reprezentacyjne i mieszkalne pełniły przykryte stropami pomieszczenia na górnych piętrach. Wieży mieszkalnej, jak wynika z opisu z 1527 roku, towarzyszyły liczne budynki zaplecza gospodarczego, stojące na terenie pobliskiego przygródka.
W 1544 roku budowla została przekształcona poprzez obniżenie o jedną kondygnację i dostawienie traktu północnego, na skutek czego otrzymała kształt zbliżony w planie do kwadratu o wymiarach 16,5 x 15 metrów. Dostawiona część charakteryzowała się znacznie cieńszymi murami, lecz podzielona była w przyziemiu, podobnie jak południowy trakt, na dwa pomieszczenia. Dopiero na piętrze utworzono jedną dużą salę o reprezentacyjnym charakterze.
Stan obecny
Zachowana wieża mieszkalna ma dziś formę późnogotycko – renesansowego dworu o kształcie otrzymanym na skutek przebudowy z 1544 roku i mniejszych późniejszych modernizacji. Jest dziś budowlą gruntownie odrestaurowaną, mieszczącą ośrodek szkolenia i archiwum.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Jakimowicz T., Dwór murowany w Polsce w wieku XVI, Warszawa 1979.
Kołodziejski S., Średniowieczne rezydencje obronne możnowładztwa na terenie województwa krakowskiego, Warszawa 1994.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.