Historia
Murowany zamek biskupów warmińskich Seeburg zaczęto wznosić w połowie XIV wieku, za rządów biskupa Jana z Miśni i jego następcy Jana Stryprocka, ale pierwsza wzmianka pisemna o drewnianym zamku („Rosgarte inferius castro”) odnotowana została już w 1338 roku. Wówczas obszar ten zamieszkiwało pruskie plemię Bartów, a okoliczne tereny porośnięte były puszczą i poprzecinane licznymi rzekami i jeziorami. Prace nad budową zamku trwały do około 1400 roku. Już jednak w 1414 roku Jeziorany zostały spalone przez wojska króla Jagiełły. Kolejne zniszczenia przyniosła wojna trzynastoletnia: w 1461 i 1472 roku zabudowania zniszczył pożar.
W latach 1478-1479, z powodu nie uznania przez polskiego króla Kazimierza Jagiellończyka wyboru nowego biskupa warmińskiego, Mikołaja Tungena, wybuchła wojna popia. Na biskupie dominium wkroczyły wojska królewskie, lecz Mikołaj Tungen, uzyskawszy poparcie zakonu krzyżackiego, postanowił walczyć. W 1472 roku, by ułatwić obronę zamku wojska polskie spaliły przedzamcze, by utrudnić podejście pod mury zamku głównego. Choć samo miasto zostało wówczas zdobyte, zamek odparł jednak szturmy.
W XVII wieku spustoszenia i straty przyniosły liczne wojny ze Szwecją. Po ich zakończeniu zamek został odbudowany, przy czym prawdopodobnie od strony zewnętrznej wciąż zachowywał jeszcze gotycki charakter. Stanowił rezydencję biskupów warmińskich aż do pierwszego rozbioru Polski. Po pożarze w 1783 roku administracja pruska rozebrała dwa skrzydła, a kolejne skrzydło przestało istnieć po II wojnie światowej.
Architektura
Zamek wzniesiono na niewielkim wzgórzu ze stromymi skarpami z trzech stron i czwartej, wschodniej łagodniejszej. Żeby warownię i osadę otoczyć system fos, prawdopodobnie zmieniono bieg rzeki, którą nowym korytem poprowadzono z południowej strony wzniesienia. Zamek składał się z dwóch usytuowanych prostopadle do siebie skrzydeł: południowego i zachodniego, uzupełnionych w ostatniej fazie budowy pod koniec XIV wieku murowanymi krużgankami. Z pozostałych stron dziedziniec zamykały proste kurtyny oraz narożna wieża główna, przy czym zarówno oba skrzydła jak i wieża były częściowo wysunięte przed sąsiednie kurtyny, a jedynie skrzydła zlicowane ze sobą. Całość zajmowała obszar o wymiarach 49,4 x 47 metrów.
Najważniejszą rolę na zamku pełnił podpiwniczony, czterokondygnacyjny dom zachodni, długości 47 metrów i szerokości 13,3 metrów, przykryty dwuspadowym dachem opartym na schodkowych szczytach. W południowej części na piętrze mieścił kaplicę, natomiast pozostałą część kondygnacji zajmowały cztery komnaty, zapewne mieszkanie burgrabiego i pokoje dla gości. Kaplica posiadała sklepienie gwiaździste i pokryta była barwnymi polichromiami. O komnatach wiadomo jedynie, iż posiadały, drewniane, bogato zdobione stropy. Przyziemie zajmowały cztery podsklepione komory, w tym zbrojownia, piekarnia oraz spiżarnia od północy. Dwupoziomowe piwnice przesklepione były krzyżowo i dostępne jedynie z poziomu dziedzińca. Pełniły funkcje magazynowe.
Węższe południowe skrzydło zamkowe miało trzy kondygnacje i nie było podpiwniczone. W zachodniej części jego przyziemia mieściła się kuchnia z krzyżowym sklepieniem wspartym na dwóch kolumnach, a w części wschodniej, także przesklepiony browar. Na piętrze we wschodniej części znajdował się refektarz, zaś sąsiednie komnaty prawdopodobnie przeznaczone były dla biskupa i jego dworu. Komnata przy refektarzu wyposażona była w wykusz ustępowy.
W południowo – wschodnim narożniku wznosiła się wysoka, cylindryczna wieża na kwadratowym, kamiennym cokole, o wymiarach w planie 12,5 x 12,5 metra. W jej najniższej kondygnacji znajdował się więzienny loch, do którego wchodziło się przez klapę w podłodze powyżej. Dolna część wieży skomunikowana była dwoma ceglanymi ciągami schodów, powyżej wiodły tylko schody drewniane. Wieża, zapewne o funkcji bergfriedu, czyli miejsca ostatecznej obrony, znacznie górowała nad kalenicami sąsiednich skrzydeł.
Przy zewnętrznej elewacji skrzydła południowego umieszczony był dansker, czyli wieża ustępowa, do której prowadził ganek na ceglanych arkadach. Dziedziniec zamku był brukowany. Brama wjazdowa znajdowała się od wschodu, a dalej znajdowało się małe, obwarowane podzamcze. Miało ono czworoboczne w planie mury obronne i budynki przy północnej i południowej kurtynie. Dom północny wzniesiono w konstrukcji szachulcowej, mieściły się tam stajnie i składy siana. W skrzydle południowym znajdowała się stajnia, wozownia, magazyn zbożowy i inne pomieszczenia gospodarcze.
Zamek w Jezioranach wznoszony mógł być przez ten sam warsztat budowlany, który wybudował zamek w Reszlu. Dzięki temu jego plan był bardzo zbliżony, jedynie odwrócony. Świadczył o tym także zbliżony układ pomieszczeń głównych domów i piwnic. Do zamku w Jezioranach podobieństwa wykazywał również zamek w Działdowie, który także mógł dostarczyć wzorców (dwa prostopadłe do siebie skrzydła, narożna, cylindryczna wieża na czworobocznej podstawie flankująca bramę).
Stan obecny
Do dzisiaj zachowało się jedynie silnie przebudowane skrzydło zachodnie zamku, którego mury przyziemia i piwnice stanowią pozostałości średniowiecznej budowli. Obecnie jest to siedziba Urzędu Miejskiego. Ponadto przetrwały fundamenty skrzydła południowego, ściany parteru wieży głównej oraz pozostałości kurtyny północnej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Garniec M., Garniec-Jackiewicz M., Zamki państwa krzyżackiego w dawnych Prusach, Olsztyn 2006.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.
Leksykon zamków w Polsce, red. L.Kajzer, Warszawa 2003.