Historia
Kościół w Jelonkach (Hirschfeld) zbudowany został w drugiej połowie XIV wieku, choć miejscowy pleban odnotowany został w źródłach pisanych już w 1312 roku. Najpewniej urzędował on przy starszej, zapewne drewnianej budowli. Pod koniec XV stulecia do kościoła dobudowano wieżę, mury korpusu nawowego podwyższono, a elewację wschodnią wraz ze szczytem przebudowano w stylistyce późnogotyckiej. W XVI wieku po sekularyzacji państwa krzyżackiego kościół przeszedł na własność gminy ewangelickiej, która korzystała z niego do końca drugiej wojny światowej. W 1859 roku został poddany renowacji, w trakcie której między innymi przekształcono okna.
Architektura
Pierwotnie kościół był skromną, wiejską, salową budowlą wzniesioną na planie prostokąta, bez wydzielonego zewnętrznie prezbiterium, z niedużą zakrystią umieszczoną przy wschodniej części ściany północnej. Zbudowano go z cegły w wiązaniu gotyckim, na lekko wystającym kamiennym cokole. Niską budowlę przykrywał dach dwuspadowy, oparty na dwóch szczytach przy krótszych bokach. Zakrystię nakrywało jedno połacie dachu. U schyłku średniowiecza układ powiększono o czworoboczną wieżę po stronie zachodniej, a mury korpusu podwyższono przykrywając stromym dachem dwuspadowym.
Ściany kościoła wzmocnione były narożnymi, usytuowanymi ukośnie, uskokowymi przyporami oraz dwoma przyporami prostopadłymi w stosunku do osi, przystawionymi mniej więcej pośrodku ścian wzdłużnych. Oświetlenie zapewniały najpewniej średniej wielkości okna ostrołuczne. Ozdobę budowli stanowił szczyt wschodni, udekorowany sterczynami oraz trzema piramidalnie usytuowanymi blendami, wypełnionymi ceglanym laskowaniem i małymi otworami doświetlającymi poddasze. Ponadto na podstawę szczytu nałożony został ozdobny krenelaż. Mniejsze, ostrołuczne blendy, pierwotnie zapewne opadające do wysokości parapetu okna, oflankowały umieszczone pośrodku ściany wschodniej okno. Cała elewacja wschodnia utworzona została w ramach późnośredniowiecznej przebudowy.
Bogato udekorowana została wieża zachodnia, przedzielona na cztery poziomy gzymsami i tynkowanymi opaskami. W najniższej części od zachodu umieszczono flankowany dwoma blendami ostrołuczny, uskokowy portal wejściowy. Wyższe dwie kondygnacje przedzielone zostały identycznie rozmieszonymi blendami, na przemian szerszymi i węższymi, z większymi odległościami pomiędzy blendami zewnętrznymi, natomiast najwyższe piętro rozdzielono blendami i przeźroczami o rożnej wielkości (po stronie północnej i południowej), dwoma blendami dwudzielnymi (w elewacji wschodniej) oraz symetrycznie rozmieszczonymi dwoma środkowymi przeźroczami i dwoma bocznymi blendami (w elewacji zachodniej). Otwory najwyższej kondygnacji utworzono największe z racji zamieszczonych tam dzwonów, których dźwięk miał być dobrze słyszalny.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego pierwotną, średniowieczną bryłę, niestety jednak znacznie zniekształcone zostały jego okna w korpusie, za wyjątkiem tylko częściowo przekształconego okna wschodniego. W okresie nowożytnym przemurowano także koronę murów obwodowych kościoła. W dobrym stanie zachowała się zachodnia wieża z symetrycznym i bogatym zdobieniem elewacji, ale z XIX-wiecznym dachem, a także szczyt wschodni z maswerkowymi blendami i nietypowym ozdobnym krenelażem. Na ścianie wschodniej wieży widoczna jest do dziś wysokość starszego dachu korpusu. Wnętrze kościoła zostało całkowicie zbarokizowane.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Die Bau- und Kunstdenkmäler der Provinz Ostpreußen, Die Bau- und Kunstdenkmäler des Oberland, red. A.Boetticher, Königsberg 1893.
Herrmann C., Mittelalterliche Architektur im Preussenland, Petersberg 2007.