Jawor – klasztor bernardyński

Historia

   Klasztor Bernardynów w Jaworze został założony na życzenie króla Macieja Korwina. W 1485 roku obserwanci zostali zaproszeni przez biskupa i starostę księstwa świdnicko – jaworskiego Jana z Waradynu, który wybudował zespół klasztorny z własnych funduszy na działce przekazanej przez radę miejską. Świątynia została poświęcona w 1489 roku, natomiast w 1492 roku rada miejska przekazała teren pod budowę klasztoru.
   W okresie reformacji konwent podupadł, a rada miejska starała się przekształcić budynki na miejsce opieki nad biednymi. W 1556 roku w klasztorze znajdować się już miał tylko jeden zakonnik. W latach 1565-1638 klasztor należał do miasta, które urządziło w nim m.in. szkołę protestancką. W 1810 roku w wyniku kasacji zakonu stał się on własnością państwa, mieścił się w nim wówczas arsenał wojskowy. W latach 1845-1964 dawny klasztor popadał w ruinę. Następnie został przekazany Muzeum Regionalnemu, które w okresie od 1964 do 1986 roku przeprowadziło generalny remont i prace konserwatorskie.

Architektura

   Klasztor bernardyński usytuowano w południowej części Jawora, a więc dokładnie po przeciwnej stronie kościoła farnego, blisko miejskich murów obronnych. Fasada konwentu zwrócona była ku jednej z głównych ulic miejskich łączących się z narożnikiem rynku. Zespół zabudowań składający się z kościoła i trzech skrzydeł otaczających wirydarz wzniesiono z cegły i kamienia łamanego, z użyciem ciosów do utworzenia detali architektonicznych.
   Kościół uzyskał formę trójnawowej, czteroprzęsłowej hali z wydłużonym prezbiterium zakończonym poligonalnie (które pierwotnie prawdopodobnie było starszą kaplicą z początku XV wieku). Po północno – wschodniej stronie nawy na początku XVI wieku umieszczono smukłą wieloboczną wieżę na czworobocznej w planie podstawie. Elewacje podzielono horyzontalnie gzymsem cokołowym i kapnikowym, wertykalnie natomiast przyporami. Charakterystyczną cechą kościoła był zachodni, trójkątny szczyt zdobiony sterczynami i tynkowanymi na biało blendami. Prostokątne blendy zostały podzielone na wzór kratownic okiennych oraz zamknięte półkoliście i odcinkowo. Kościół oświetlały wysokie ostrołukowe, dwudzielne okna z maswerkami, przebite od północy i w trzech ścianach wieloboku. Szerokie okno ostrołukowe z laskowaniem, czterodzielne, przepruto także w fasadzie zachodniej. Po stronie południowej, gdzie znajdowały się zabudowania klauzury, okien nie było. W zachodnim przęśle umieszczono dwa portale: po stronie północnej do korpusu, a po stronie południowej do klasztoru. Główne wejście prowadziło do kościoła od zachodu.
   Wewnątrz kościoła nawy podzielono ośmiobocznymi filarami, postawionymi na cokołach z profilowanymi bazami. Nawa główna otrzymała sklepienie gwiaździste, czteroramienne, zaś w nawach bocznych i prezbiterium zastosowano sklepienie krzyżowo – żebrowe. Żebra opuszczono w korpusie na wsporniki ostrosłupowe i baldachimowe z dekoracją maswerkową. Zworniki miały formy koliste, w prezbiterium dekorowane rozetą, monogramem i herbem miasta. Obie części kościoła rozdzielono ostrołukową arkadą tęczy, fazowaną od połowy wysokości.
   Zabudowania klasztorne umieszczono po południowej stronie kościoła wokół kwadratowego wirydarza otoczonego sklepionymi krużgankami. Na południe od prezbiterium w skrzydle wschodnim znalazła się prostokątna zakrystia ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym na kamiennych wspornikach. Przy niej mieścił się zakończony trójbocznie na wschodzie kapitularz z krzyżowo-żebrowym sklepieniem, a na piętrze trójprzęsłowe dormitorium, także sklepione krzyżowo – żebrowo. Skrzydło południowe mieściło na parterze trzy sale – refektarz, połączoną z piwnicą spiżarnię oraz drugą większą salę, prawdopodobnie dodatkowy refektarz lub salę do pracy braci (na jej ścianie znalazło się malowidło ścienne z fragmentami sceny z Ostatniej Wieczerzy). W skrzydle zachodnim znajdowało się forasterium (rozmównica) na dolnej kondygnacji  oraz trzy pomieszczenia na piętrze wraz z korytarzem nad krużgankiem. Z jednej z sal, przykrytej sklepieniem krzyżowo – żebrowym prawdopodobnie korzystał gwardian lub wikariusz podczas nauczania nowicjuszy. Od wschodniego skrzydła klasztornego biegł w kierunku murów miejskich kryty ganek z XVI wieku, będący prawdopodobnie przejściem do dawnych latryn.

Stan obecny

   Muzeum mieszczące się w budynkach poklasztornych posiada bogate zbiory archeologiczne, geologiczne, etnograficzne, militarne i dawnego rzemiosła. W gotyckich wnętrzach kościoła poklasztornego oglądać możemy sztukę sakralną  oraz  cykl gotycko-renesansowych polichromii o tematyce pasyjnej. W dawnym wirydarzu mieści się wystawa poświęcona rzemiosłu cechowemu, z bogatymi zbiorami ślusarstwa, konwisarstwa, złotnictwa oraz piernikarstwa. We wnętrzu kościoła na południowej ścianie nawy bocznej zachowały się fragmenty polichromii ściennej z przełomu XV i XVI wieku.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Kozaczewska-Golasz H., Halowe kościoły z wieku XV i pierwszej połowy XVI na Śląsku, Wrocław 2018.

Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Smirnowa L., Kilka uwag na temat architektury polskich klasztorów bernardyńskich [w:] Dziedzictwo architektoniczne. Rekonstrukcje i badania obiektów zabytkowych, red. E.Łużyniecka, Wrocław 2017.