Historia
Wieś Jaszkotle odnotowana została po raz pierwszy w źródłach pisanych już w 1155 roku poz nazwą Jascotele, a w 1245 roku jako Jascorle. Stanowiła wówczas własność biskupstwa wrocławskiego, potwierdzoną przez papieży Hadriana IV i Innocentego IV. Część z miejscowych folwarków znajdowała się również pod bezpośrednią opieką książęcą. Istnienie parafii w Jaszkotlu potwierdzone zostało w źródłach pisanych 1309 roku, kiedy to odnotowany został w dokumentach pleban o imieniu Henryk, kanonik wrocławski. W 1335 roku w rejestrze dziesięcin nuncjusza papieskiego wspomniany został „ecclesie de Jeschoczel”. Jak zapisano w 1443 roku miał on być uposażony 2 łanami ziemi, wydzielonymi z 14 łanów osady.
Murowany, późnogotycki kościół wzniesiony został w Jaszkotlu około 1473 roku, co uwieczniono datą i znakiem mistrza kamieniarskiego na zworniku sklepienia prezbiterium. Zapewne powstał on z inicjatywy rodu pełniącego w drugiej połowie XV wieku kościelny patronat i będącego zarazem właścicielami osady. Wiadomo, że w 1418 roku rycerz Marcin von Gondaw i jego spadkobiercy sprzedali wieś (nazwaną wówczas Jeschkittel) wraz z prawem patronatu nad kościołem Mikołajowi von Heide z Wrocławia. Jego potomkowie dzierżyli osadę i pobliskie majątki w Gądowie do 1506 roku. Później Jaszkotle należały do mieszczańskich rodzin Bank, Kampus oraz Schrammer.
W pierwszej połowie XVI wieku kościół został przejęty przez protestantów, którzy powiększyli go o aneks mieszczący kruchtę i kaplicę, połączone z umieszczoną wówczas w nawie emporą. Następnie w drugiej połowie XVI wieku umieszczono lożę patronacką nad zakrystią, a w czasie późniejszej wojny trzydziestoletniej ufortyfikowano przykościelny cmentarz. W 1653 roku kościół powrócił w ręce katolików, którzy zaopatrzyli go w barokowe wyposażenie. Po 1723 roku nawę nakryto nowożytnym sklepieniem, powiększono otwory okienne, wzniesiono chór muzyczny. W latach 1891-1892 budowlę poddano gruntownemu remontowi, w trakcie którego wzniesiono nową kruchtę zachodnią. Kolejne prace remontowe prowadzono w 1901, 1934 i 1939 roku. Po drugiej wojnie światowej kościół rekonsekrowano pod nowym wezwaniem.
Architektura
Późnogotycki kościół wzniesiono z cegły w układzie gotyckim (także przy wykorzystaniu zendrówki), jako budowlę orientowaną dłuższymi bokami na linii wschód – zachód. Zbudowany został krótki korpus na rzucie zbliżonym do kwadratu oraz węższe i niższe, prostokątne w planie prezbiterium, do którego od północy dostawiono czworoboczną wieżę i zakrystię. Układ ten był bardzo zbliżony do układu kościoła zbudowanego w pobliskim Tyńcu Małym. Jeśli korpus był konstrukcją dwunawową, kościół w Jaszkotlu należałby wówczas do grupy budowli jednofilarowych takich jak kościoły w Muchoborze czy Sośnicy.
Korpus i prezbiterium przykryte zostały osobnymi dachami dwuspadowymi o wysoko założonych kalenicach i stromych, charakterystycznych dla późnego gotyku połaciach dachu. Przy krótszych bokach dachy zamknięto trójkątnymi szczytami, z których zachodni korpusu i wschodni prezbiterium udekorowane zostały triadami blend. Ściany opięte zostały cokołem i tynkowanym fryzem pod okapem dachu, oddzielającym na zachodzie szczyt od ściany fasady. Mury wzmocniono przyporami, ale nietypowo bez żadnej we wschodniej części kościoła. W ścianach osadzone były ostorłuczne, obustronnie rozglifione okna. Spośród nich wyróżniało się trójdzielne okno wschodnie prezbiterium, wypełnione maswerkiem o motywach trójliści i rybich pęcherzy. Wejście do nawy umieszczono w ścianie zachodniej i południowej.
Wewnątrz jednoprzęsłowe prezbiterium przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Jego ceglane, profilowane żebra opuszczono na wsporniki o formie ostrosłupów dekorowanych dwoma wałkami, a także spięto zwornikiem z datą 1473 i znakiem kamieniarskim w formie trójkątnie złamanej strzały. W nawie pierwotnie późnogotyckie sklepienie oparte mogło być na środkowym, pojedynczym filarze i przyściennych wspornikach. Zakrystia przykryta została sklepieniem kolebkowym.
Stan obecny
Kościół składa się dziś z późnogotyckiej nawy, prezbiterium i wieży, a także nowożytnego aneksu po północnej stronie korpusu i neogotyckiej kruchty zachodniej, wyraźnie odróżniającej się kolorystyka i fakturą maszynowej cegły. Większość okien została przekształcona w okresie baroku, jedynie w zamurowanym oknie wschodnim prezbiterium widoczny jest gotycki maswerk. Przetrwał portal południowy, obecnie zamurowany. Wewnątrz prezbiterium zachowało się gotyckie sklepienie, mieści się w nim także sakramentarium z XVI wieku. W nawie nie ma już żadnych pierwotnych detali architektonicznych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny Wniebowstąpienia Pana Jezusa, B.Sebzda, nr 3259, Jaszkotle 1998.
Lutsch H., Die Kunstdenkmäler der Landkreise des Reg.-Bezirks Breslau, Breslau 1889.
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005.
Rozpędowski J., Warowne kościoły w Jaszkotlach, Lutyni i Żórawinie, „Zeszyty Naukowe Politechniki Wrocławskiej”, nr 20, Wrocław 1957.