Historia
Kościół Nawiedzenia NMP w Iwkowej został wzniesiony pod koniec XV wieku, na miejscu starszej, XIV-wiecznej świątyni (pierwsza wzmianka o wsi należącej do dóbr królewskich pojawiła się w dokumencie z 1334 roku). Po raz pierwszy odnotowany został w źródłach pisanych w 1596 roku. W 1619 roku uległ powiększeniu przez dobudowanie niewysokiej wieży, a jego wnętrze ozdobiono wówczas barokowymi polichromiami. Kolejne remonty prowadzono w XIX wieku i w 1905 roku, kiedy to wykonano podmurówkę, posadzkę, gzyms wokół nawy oraz lisice.
Architektura
Kościół powstał jako budowla orientowana względem stron świata, wzniesiona w konstrukcji zrębowej, a więc bez użycia gwoździ, z wieńcami łączonymi w narożach zaczepami. Utworzony został z prostokątnej, zbliżonej do kwadratu nawy, węższego, wydłużonego, trójbocznie zamkniętego prezbiterium od strony wschodniej i dobudowanej od zachodu niskiej wieży o konstrukcji słupowej. Od strony północnej prezbiterium umieszczono małą zakrystię. Kościół posiadał gotycką bryłę krytą wysokim, stromym dachem.
Wejście do nawy wiodło przez dwa portale zwieńczone łukami wyciętymi w trójliść. Okna wycięto prostokątne oraz ze spłaszczonym łukiem w ośli grzbiet (północne w prezbiterium). Nawę od prezbiterium oddzielono ostrołuczną, profilowaną arkadą tęczy, osadzoną na kroksztynach z których północy uzyskał wypust w kształcie rybiego ogona. Ściany pokryto pod koniec średniowiecza późnogotyckimi polichromiami.
Wewnątrz świątyni zastosowano stropy płaskie z zaskrzynieniami, natomiast górne partie ścian prezbiterium związano z konstrukcją dachu za pomocą zaczepów. W średniowiecznych, drewnianych kościołach z terenu Małopolski rozstaw poszczególnych kozłów krokwiowych więźby storczykowej dostosowywany był do szerokości prezbiterium. Spodnie belki więzara, zarazem belki stropowe, wsparte były w prezbiterium na ostatnim wieńcu ścian. W tej sytuacji boczne, szersze części nawy nie dawały oparcia więźbie, przedłużano więc górne partie ścian prezbiterium na nawę, aż do ściany zachodniej kościoła. W ten sposób na przedłużonych na nawę belkach ścian prezbiterium uzyskiwano oparcie dla więźby nad nawą, a nad jej bocznymi ścianami odpowiedni spadek, umożliwiający przykrycie tych szerszych części dachami. Wewnątrz kościoła boczne, szersze od prezbiterium części nawy robiły wrażenie jakby były przykryte obniżonym stropem, wyglądającym jak zawieszona skrzynia.
Stan obecny
Kościół zachował gotycką bryłę z wysokim, stromym dachem, wspólnym także dla niskiej wieży. Przetrwały dwa pierwotne portale wejściowe do nawy i arkada tęczy. Do najcenniejszych zabytków zachowanego średniowiecznego wyposażenia kościoła należą rzeźby na belce tęczowej: krucyfiks oraz postacie Matki Bożej i Jana Ewangelisty z XV wieku. Do naszych czasów przetrwały także fragmenty późnogotyckiej polichromii figuralnej. W oknie prezbiterium znajdował się witraż z Matką Boską z pierwszej połowy XV wieku, lecz został przeniesiony do Muzeum Diecezjalnego w Tarnowie, a na jego miejsce umieszczono kopię.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Architektura gotycka w Polsce, red. M.Arszyński, T.Mroczko, Warszawa 1995.
Cisowski B., Duda M., Szlak architektury drewnianej. Małopolska, Kraków 2005.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.