Historia
Parafia w Harklowej powstała w związku z lokacją wsi przed połową XIV wieku. Pierwszy kościół odnotowany mógł zostać w źródłach pisanych już w 1350 roku, gdy wzmiankowano „ecclesia de Phyfer”. Późnogotycki kościół wzniesiono na miejscu starszego pod koniec XV wieku, prawdopodobnie z fundacji miejscowego rodu Lipskich, właścicieli wsi przed 1519 rokiem. Około roku 1500 wnętrze kościoła ozdobiono polichromią patronową. Na przełomie XVI i XVII stulecia kościół powiększony został od zachodu o wieżę, odnotowaną w trakcie wizytacji z lat 1607 – 1608. W 1737 roku utworzono nowe, barokowe już polichromie, zaś w połowie XVIII wieku dobudowano kruchtę. W 1866 roku wzniesiono kaplicę przy nawie, w 1877 roku podczas prac remontowych zmieniono formę okien, zamontowano nowy strop, utworzono kolejne, neogotyckie polichromie, zbudowano nową wieżyczkę na sygnaturkę. W 1931 roku zrekonstruowano soboty i odkryto deski stropowe z pierwotną, późnogotycką, patronową dekoracją malarską.
Architektura
Kościół wzniesiono na północno – zachodnim krańcu wsi w pobliżu folwarku dworskiego, po południowej stronie koryta Dunajca. Powstał jako orientowana budowla jednonawowa na planie kwadratu (wielkości 8,2 x 8,2 metra), z węższym prezbiterium po stronie wschodniej, utworzonym podobnie jak w innych świątyniach podhalańskich na rzucie prostokąta (o wymiarach 6,5 x 4,5 metra). Od północy przy prezbiterium usytuowano zakrystię, natomiast od zachodu wtórnie czworoboczną wieżę o 15 metrach wysokości.
Kościół wzniesiony został z drewna modrzewiowego w konstrukcji zrębowej, ze ścianami składającymi się z ułożonych poziomo wieńców z drewnianych belek, które połączono w narożach i posadowiono na dębowej podwalinie z grubych, starannie ociosanych bierwion. Łączeniom wieńców w narożach towarzyszył tzw. kryty czop, czyli element usztywniający dodatkowo samo wiązanie. Był to podstawowy czynnik wyróżniający wczesnośredniowieczną, prymitywną konstrukcję od stosowanej przez zawodowych cieśli z okresu dojrzałego gotyku. Zewnętrzne elewacje kościoła oszalowano, wieżę oraz dachy pokryto gontem.
Nad prezbiterium i nawą wybudowano dach jednokalenicowy, dwuspadowy. Dominującym elementem bryły kościoła została wieża, zwieńczona nadwieszaną izbicą i ostrosłupowym hełmem. Całą świątynię otoczyły niskie soboty, zaś wnętrze oświetlały okna, zgodnie ze średniowieczną tradycją umieszczone jedynie w ścianie południowej. Wejście do kościoła wiodło ostrołucznie zamkniętym portalem od południa, oraz portalem zachodnim, później łączącym kruchtę w przyziemiu wieży z nawą. W portalu południowym nieznacznie zaakcentowano popularny w późnym gotyku tzw. ośli grzbiet. Obramienia oprofilowano zdobieniem złożonym z wałków i żłobień, wzbogaconych ornamentem sznurowym. Podobny portal umieszczony został także w przejściu z prezbiterium do zakrystii.
Stan obecny
Kościół zachował swą pierwotną, późnogotycką formę, powiększoną o wieżę, kruchtę, kaplicę i podcienia, przy czym wieża wzniesiona została w formie nawiązującej do rozwiązań późnośredniowiecznych. Oryginalne XVI-wieczne dekoracje przetrwały jedynie we fragmentach, głównie na stropie przedsionka pod wieżą, gdzie zostały przeniesione po odkryciu w XX wieku. Z czasu budowy pochodzą gotyckie portale ostrołukowe z ornamentem sznurowym w drzwiach do zakrystii i we wnętrzu kruchty południowej. Okna niestety mają formę będącą wynikiem przekształceń z drugiej połowy XIX wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Biała karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, kościół parafialny pw. Narodzenia NMP, M.Grabski, nr 7671, Harklowa 1994.
Brykowski R., Kornecki M., Drewniane kościoły w Małopolsce południowej, Wrocław 1984.
Kornecki M., Gotyckie kościoły drewniane na Podhalu, Kraków 1987.
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013.